Ғылымға Және Ақыл-Ойға Сенбейтін Бағыт Қалай Аталады?
Қазіргі заман – технология мен білімнің шарықтау шегіне жеткен кезең. Адамзат бұрын-соңды болмаған жаңалықтарға қол жеткізіп, табиғаттың тылсым сырларын ашуда. Дегенмен, ғылым мен логикаға күмәнмен қарайтын көзқарастар әлі де қоғамда өз орнын сақтап келеді. Бұл құбылысқа не себеп? Осындай ұстаным қандай атаумен аталады?
Ақыл-ой мен дәлелге қарсы шығу – кездейсоқтық па, әлде үрдіс пе?
Кей адамдар табиғи құбылыстарды, ауруларды немесе тарихи оқиғаларды ғылыми негізбен түсінуден гөрі, ырымға немесе мифке сүйенуді жөн көреді. Мұндай көзқарас, көбіне, қорқыныштан, білімнің жетіспеуінен немесе сенім жүйесінің ықпалынан туындайды.
Ғылым – бақылау мен дәлелге сүйенеді. Ал мифтер мен нанымдар көбіне субъективті сенімге негізделеді. Мысалы, кейбіреулер күн тұтылуын «жамандықтың белгісі» деп қабылдайды, ал ғылым бұл құбылысты нақты есеппен түсіндіреді.
Псевдоғылымның (жалған ғылымның) ықпалы
Осындай сенім жүйелері көбіне псевдоғылым арқылы таралады. Бұл – ғылыми әдіске ұқсағанмен, нақты дәлелден ада көзқарастар жиынтығы. Мысалы, емшілікке, астрологияға немесе нумерологияға сену – кейбір қоғамдарда кең таралған. Бұл сенімдер адамдарға психологиялық тұрғыда демеу болғанымен, реалды шешім ұсына алмайды.
Неліктен кейбір адамдар ғылымнан алыстайды?
Бұл сұраққа біржақты жауап беру қиын. Дегенмен бірнеше ортақ себептерді атауға болады:
- Білім жетіспеушілігі – ғылыми терминдердің түсініксіздігі адамдарды қарапайым әрі «жақын» көзқарастарға итермелейді.
- Әлеуметтік орта – отбасы, қоғам немесе діннің ықпалы кейбір сенімдерді күштірек етеді.
- Қорқыныш пен белгісіздікке деген төзбеушілік – адамдар жауап таппаған сұрақтарына жеңіл әрі эмоционалды түсіндіруді іздейді.
Сциентизмге қарсы көзқарас қалай аталады?
Ғылым мен рационалды ойлауды қабылдамайтын бұл бағыт антисциентизм деп аталады. Бұл – ғылыми әдістің беделін төмендетіп, оны адамның түсінігін шектеуші құрал ретінде қарастыратын философиялық және әлеуметтік ұстаным. Антисциентистік көзқарас көбіне технологиялық өзгерістерге, вакцинацияға, климаттың өзгеруіне қатысты дауларда байқалады.
Антисциентизмнің қауіпті жақтары
Бұл бағыт қоғам үшін қауіпті болуы мүмкін, себебі:
- Ақпаратты бұрмалау – ғылыми дәлелдер ескерілмей, жалған деректер таралады.
- Денсаулыққа зиян – мысалы, вакцинаны қабылдамау жұқпалы аурулардың таралуына себеп болуы мүмкін.
- Ғылыми прогреске тосқауыл – ғылымға сенбеу жаңа зерттеулер мен технологиялардың дамуына кедергі келтіреді.
Не істеу керек?
Мұндай көзқарастардың алдын алу үшін:
- Ғылыми сауаттылықты арттыру қажет.
- Сұрақ қою мәдениетін қалыптастыру маңызды.
- Ғалымдар мен ұстаздар ғылыми түсіндіруді қарапайым тілмен жеткізуі тиіс.
- Ашық диалогқа жол ашу керек – сынға емес, түсіндіруге басымдық беру.
