Ққалта Ақшасын Қалай Басқаруға Болады эссе: Жастарға арналған пайдалы кеңестер
Бүгінде жастар мен жасөспірімдер үшін қаржылық сауаттылық тек пайдалы дағды ғана емес, өмірлік қажеттілікке айналып отыр. Жас кезімізде үйренген әдеттер болашақтағы қаржылық мінез-құлқымызға әсер ететіні сөзсіз. Ал осының ең алғашқы қадамы – қалта ақшасын қалай басқаруға болады деген сұрақтан басталады.
Қалта ақшасы – ата-анамыздан немесе туыстарымыздан алынатын күнделікті, апталық не айлық шағын қаражат. Бұл қаражаттың көлемі үлкен болмаса да, оны дұрыс басқару — үлкен жетістіктерге апаратын алғашқы баспалдақ.
Неліктен қалта ақшасын басқару маңызды?
Көп адам қалта ақшасы аз болғандықтан оны басқарудың маңызы жоқ деп ойлайды. Бұл – ең жиі кездесетін қате түсінік. Себебі:
- Аз ақшаны басқаруды үйренбеген адам, көп ақшаны да басқара алмайды.
- Тиімді жоспарлау – қаржы тапшылығынан құтылудың жолы.
- Қаржы мәдениетін ерте үйрену – болашақтағы еркіндіктің кепілі.
Яғни, аз болса да, тұрақты түсетін қаражатты жоспарлай білу – болашақ қаржылық тәуелсіздіктің негізі.
Қалта ақшасын басқарудың негізгі қадамдары
1. Мақсат қою
Ең алдымен не үшін ақша жинап жатқаныңызды анықтап алыңыз. Бұл жаңа ойын, телефон, кітап немесе достарыңызбен киноға бару секілді ұсақ мақсаттар болуы мүмкін. Мақсат болған кезде ақшаны үнемдеуге мотивация пайда болады.
2. Бюджет жасау
Бюджет дегеніміз – кіріс пен шығысты жоспарлау. Қалта ақшаңыз қандай жиілікпен түсетініне байланысты (күнделікті, апталық, айлық) оны бірнеше категорияға бөліп алыңыз:
- Міндетті шығындар: мектептегі асхана, жол ақысы, кеңсе тауарлары.
- Қалаулы шығындар: тәттілер, ойындар, көңіл көтеру.
- Жинақ: ұзақ мерзімді мақсаттар үшін сақталған ақша.
Мысалы, егер сізге аптасына 2000 теңге берілсе, соның 1000 теңгесін күнделікті қажеттілікке, 500 теңгесін қызығушылықтарға, 500 теңгесін жинаққа бөлуге болады.
3. Күнделік жүргізу
Күнделікті шығындарыңызды жазып жүру – өте тиімді тәсіл. Ол сіздің қайда артық ақша шығындап жүргеніңізді көрсетіп, болашақта қателіктерден сақтайды. Тіпті ұялы телефонда қолдануға болатын қаржылық қосымшалар бар.
4. Артық шығыннан сақ болу
Кейде достарымызбен бірге жүргенде, «бәрінде бар, менде де болу керек» деген оймен жоспарсыз шығын жасап қоямыз. Бұл — қаржылық тәртіпке қайшы әрекет. Шешім қабылдамас бұрын “маған бұл зат шын керек пе?” деген сұрақ қойып көріңіз.
Жинақтау – кішкентайдан басталады
Ақшаны жинау – жай ғана қалдық қаражатты сақтап қою емес. Бұл – мақсатпен, жүйелі түрде жасалатын процесс. Аптасына 500 теңге жинасаңыз, айына 2000 теңге, ал бір жылда 24 000 теңге болады. Бұл – өз бетіңізбен сатып ала алатын нақты зат. Жинақтау арқылы сіз жауапкершілікті сезініп, өз еңбегіңіздің жемісін көресіз.
Ақшаның құнын түсіну
Қалта ақшасының көлемі көбіне шектеулі. Сондықтан әр теңгенің құнын түсіну маңызды. Мысалы, 2000 теңгеге бес түрлі нәрсе сатып алуға болады. Ал сол ақшаны бір қымбат затқа жұмсасаңыз, басқа қажетті дүниелерден бас тартуға тура келеді. Бұл – таңдау жасау дағдысын қалыптастырады.
Кішкентай табыс табудың жолдары
Егер сіздің жасыңыз табыс табуға мүмкіндік беретін болса, шағын жұмыстар арқылы қалта ақшаңызды көбейтуге болады. Мысалы:
- Үйдегі шаруаларға көмектесіп, марапат алу.
- Кітап, дәптер, киім сату секілді онлайн сауда.
- Сыныптастарыңызға көмектесіп, шағын ақы сұрау (мысалы, презентация жасауға көмектесу, тапсырма түсіндіру).
Өз еңбегімен тапқан ақша — ең қадірлі ақша. Ол сізді жауапкершілікке, еңбекқорлыққа тәрбиелейді.
Қателесуден қорықпаңыз
Қаржы басқаруды үйрену – бір күнде орындалатын шаруа емес. Қателік жіберу – үйренудің бір бөлігі. Мысалы, артық шығын жасап қойсаңыз, келесі аптада оны қайталамауға тырысыңыз. Әр сәтсіздік – сабақ.
