Құман Тастанбеков өмірбаяны – актерлік өнер, шығармашылығы, жетістіктері
Қазақ театр және кино өнерінің тарихында өзіндік қолтаңбасын қалдырған дарынды актерлердің бірі – Құман Тастанбеков. Оның есімі кеңестік кезеңнен бастап бүгінгі күнге дейін қазақ көрерменінің жадында сақталып келеді. Әсіресе «Қыз Жібек» фильміндегі Төлеген бейнесі арқылы Құман Тастанбеков ұлттық кинематографияның символына айналды. Қазақ халқының рухани қазынасына елеулі үлес қосқан, сахнада да, экранда да сан қырлы образ сомдаған өнерпаздың өмір жолы – жас ұрпаққа өнеге.
Бұл мақаланың мақсаты – Құман Тастанбековтің өмірі мен шығармашылығын тереңірек талдап, оның тұлғалық болмысы мен ұлттық мәдениеттегі орнына шолу жасау.
Құман тастанбеков өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Құман Тастанбеков 1945 жылы 10 наурызда Алматы облысы, Кербұлақ ауданына қарасты Қоғалы ауылында дүниеге келген. Оның балалық шағы соғыстан кейінгі ауыр кезеңге тұспа-тұс келді. Сол дәуірдің көптеген ауыл балалары сияқты Құман да еңбекқорлық пен қарапайымдықты жастайынан бойына сіңірді.
Әкесі – Тастанбек қарапайым шаруа, ауылдың тұрмыс-тіршілігіне бейімделген, еңбекпен күн көрген жан болатын. Анасы – Мүнира үй шаруасымен қоса балалардың тәрбиесі мен оқуына ерекше көңіл бөлді. Құман көп балалы отбасында өсті, сондықтан бала кезінен ұжымшылдық пен жауапкершілік сезіміне бейім болды.
Ауылдық орта оның мінез-құлқын қалыптастыруда үлкен рөл атқарды. Табиғатпен етене араласып өсуі, қазақтың бай ауыз әдебиеті мен салт-дәстүрін бала күнінен естіп-біліп өсуі кейінгі шығармашылығында ұлттық сипаттың айқын көрінуіне ықпал етті. Құманның бала кезінен ән-жырға әуестігі, ауыл сахнасында шағын қойылымдарға қатысуы оның болашақ тағдырын айқындап берді.
Оқуы мен алғашқы қадамдары
Құман Тастанбеков орта мектепті аяқтаған соң, өнерге деген құштарлығын жүзеге асыру үшін Алматыға аттанады. Ол Қазақ ұлттық өнер институтының (қазіргі Қазақ ұлттық өнер академиясы – Т.Жүргенов атындағы өнер академиясы) актерлік факультетіне түсіп, кәсіби білім алды.
Студенттік жылдары Құманның таланты ерекше көзге түсті. Ол сахнадағы әрбір рөлді шынайылықпен орындап, ұстаздарының жоғары бағасына ие болды. Театр өнерінің теориялық негіздерін меңгерумен қатар, тәжірибелік қойылымдарда белсенділік танытты. Жас актердің сахнадағы табиғи қимылы, байсалды мінезі, дауыс мәнері өзгелерден дараланды.
Оқуды тәмамдағаннан кейін ол М.Әуезов атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық драма театрына қабылданып, кәсіби шығармашылық жолын бастады. Театр – оның нағыз өнер мектебі болды. Мұнда ол алғашқы қадамдарынан бастап күрделі образдарға дейін өсіп-жетілді.
Шығармашылығы, қызметі, жетістіктері
Құман Тастанбековтің шығармашылық өмірі бірнеше онжылдықты қамтиды. Ол театр сахнасында да, кинода да өзіндік қолтаңбасын қалдырды.
Театрдағы рөлдері
М.Әуезов атындағы драма театрында Құман қазақ классикасының ғана емес, әлемдік драматургияның да кейіпкерлерін сомдады. Ол қазақ әдебиеті кейіпкерлерін сахнада тірілту арқылы ұлттық рухты көтерді. Әсіресе, Мұхтар Әуезовтің «Қарагөз», Ғ.Мүсіреповтің «Қыз Жібек», Шекспирдің «Отелло» сынды шығармаларындағы рөлдері көрермен есінде қалды.
Кинодағы табыстары
Құман Тастанбековтің актерлік өнеріндегі ең үлкен жетістік – 1970 жылы түсірілген «Қыз Жібек» фильміндегі Төлеген рөлі. Бұл фильм қазақ кинематографиясының алтын қорына енді. Төлегеннің бейнесі жас, арманшыл, батыл әрі романтик жігіт ретінде қазақ жастарының мінезін айқын көрсетті. Құманның бұл рөлдегі ойыны көрермен жүрегіне жол тапты.
Одан бөлек, ол «Гауһартас», «Қан мен тер», «Алтын мүйіз», «Көгілдір такси» сияқты фильмдерде түрлі образдарды сомдады. Әр рөлінде актер кейіпкердің ішкі жан-дүниесін ашып, өміршең бейне жасауды мақсат етті.
Марапаттары мен атақтары
Өнердегі еңбегі еленіп, Құман Тастанбеков «Қазақстанның халық артисі» атағына ие болды. Сонымен қатар мемлекеттік сыйлықтар мен құрмет ордендерімен марапатталды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Құман Тастанбеков тек актер ғана емес, қоғам қайраткері ретінде де белгілі болды. Ол ұлттық мәдениеттің дамуына байланысты пікір білдіріп, жастардың өнерге қызығушылығын арттыру жолында еңбек етті.
Кеңестік кезеңде ол өнер адамдарының құқықтарын қорғап, мәдени саясатқа қатысты ойларын ашық айта білді. Тәуелсіздік жылдары Құман қазақ тілінің, ұлттық өнердің өркендеуіне үлес қосу қажеттігін жиі насихаттады.
Ол ешқашан саясаткер болуды мақсат етпесе де, өзінің қоғамдық көзқарастарымен елдің рухани өміріне ықпал етті. Өнердің қоғамдағы орны туралы ойларында ол әрдайым «театр – халық айнасы, ал актер – сол айнадағы бейнені жеткізуші» деген ұстанымды алға тартты.
Жеке өмірі
Құман Тастанбековтің жеке өмірі де жұртшылықтың назарында болды. Ол қазақтың әйгілі актрисасы, «Қыз Жібек» фильмінде Жібек рөлін сомдаған Меруерт Өтекешовамен өмірлік жұп болды. Екеуінің шығармашылық одағы – қазақ өнеріндегі ең әдемі жұптардың бірі ретінде есте қалды.
Олардың некесі өнерде де, өмірде де үйлесімділіктің, өзара сыйластықтың үлгісі болды. Балалары мен немерелері бар, ұрпағын өнер мен білімге баулыды.
Жеке өмірінде Құман өте қарапайым, кішіпейіл, достыққа адал жан ретінде сипатталды. Замандастары оны әрқашан жаны жайсаң, көңілі кең адам ретінде еске алады.
Мұра мен маңызы
Құман Тастанбековтің мұрасы – қазақ өнерінің алтын қазынасының бір бөлігі. Оның сомдаған образдары арқылы көрермен қазақтың тарихы мен мәдениетін, ұлттық мінезін таныды.
Төлеген бейнесі ұлттық романтикалық идеалдың символына айналды. Ал театрдағы көптеген рөлдері жас актерлерге үлгі болды. Оның актерлік шеберлігі – табиғилығы, эмоциялық тереңдігі және шынайылығы арқылы ерекшеленді.
