Құрманғазы Сағырбайұлы өмірбаяны және шығармашылығы
Құрманғазы Сағырбайұлының есімі қазақтың күй өнерімен тығыз байланысты. Оның күйлері тек музыкалық туындылар ғана емес, сонымен қатар қазақ халқының тарихы мен мәдениетінің айнасы болып табылады. Құрманғазының шығармашылығы қазақтың ұлттық музыкалық өнерінің дамуына зор ықпал етті. Оның күйлері бүгінгі күнге дейін орындалып, тыңдармандарды терең ойға жетелейді.
Құрманғазы сағырбайұлы өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Құрманғазы Сағырбайұлы 1818 жылы қазіргі Батыс Қазақстан облысының Жаңақала ауданына қарасты Жиделі деген жерде дүниеге келген. Шыққан тегі — Кіші жүздің он екі ата Байұлының Сұлтансиық тармағынан. Әкесі Сағырбай қарапайым шаруа адамы болған, ал шешесі Алқа адуынды, ер мінезді, батыр тұлғалы әйел болған. Жастайынан өнерге бейім Құрманғазыны алғаш рет күй өнеріне баулыған ұстазы Ұзақ күйші болды. Ұзақ күйші Құрманғазының музыкалық қабілетін байқап, оны өзіне шәкірт етіп алды. Құрманғазының өнерге деген сүйіспеншілігі мен таланты оның болашақта ұлы күйші болуына негіз қалады.
Білім алу және шығармашылық жолының басталуы
Құрманғазының кәсіби білім алғаны туралы нақты деректер жоқ. Алайда, оның ұстазы Ұзақ күйші мен басқа да қазақтың атақты күйшілерінен алған тәлім-тәрбиесі оның музыкалық білімінің негізін қалады. Құрманғазының шығармашылығының бастауы оның жас кезіндегі ұстаздарынан алған білімдері мен тәжірибелерінен бастау алады. Ол өз дәуірінің ең үздік күйшілерінен үйреніп, өз шығармашылығын дамытты.
Шығармашылық қызметі мен жетістіктері
Құрманғазының шығармашылығы қазақтың күй өнерінің дамуына зор ықпал етті. Оның күйлері халықтың әлеуметтік-саяси жағдайын, тұрмыс-тіршілігін, арман-мақсатын бейнелейді. Құрманғазының ең танымал күйлерінің бірі — “Адай” күйі. Бұл күйдің шығу тарихы туралы екі аңыз бар. Бірінші аңыз бойынша, Құрманғазы Маңғыстау жерінде Ақмаңдай деген қызбен күй тартысқан екен. Сол тартыстың үстінде осы “Адай” күйі туған деседі. Екінші аңыз бойынша, Исатай-Махамбет көтерілісі кезінде адай елінің батырларына арналған деп жазылған.
Құрманғазының басқа да танымал күйлері арасында “Сарыарқа”, “Кішкентай”, “Қайран шешем”, “Кісен ашқан”, “Қапы”, “Қош аман бол”, “Қызыл қайың” сияқты туындылар бар. Бұл күйлердің әрқайсысының шығу тарихы мен мазмұны терең мағынаға ие. Мысалы, “Қайран шешем” күйі Құрманғазының түрмеде жатқан кезінде анасының келіп, ұлына жігер берген сәтінде туған. “Кісен ашқан” күйі күйшінің түрмеден қашқаннан кейінгі сезімдерін білдіреді. “Қызыл қайың” күйі Құрманғазының қуғыншылардан қашып келе жатқанда жалғыз өскен қызыл қайыңның бұтағын жамылып аман қалған сәтінен туған.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Құрманғазының шығармашылығы оның қоғамдық және саяси көзқарастарын айқындайды. Оның күйлері патша өкіметінің қазақ халқына жасаған зорлық-зомбылығына қарсы бағытталған. Құрманғазының “Түрмеден қашқан”, “Кісен ашқан”, “Аман бол, шешем” сияқты күйлері оның әділетсіздікке қарсы күресін көрсетеді. Оның шығармашылығы қазақ халқының азаттыққа деген ұмтылысын, еркіндікке деген құштарлығын білдіреді.
Жеке өмірі
Құрманғазының жеке өмірі туралы нақты деректер аз. Алайда, оның шығармашылығы мен қоғамдық қызметі оның жеке өмірінің көп бөлігін қамтығанын айтуға болады. Құрманғазының өмірі мен шығармашылығы оның халқының тарихы мен мәдениетінің бір бөлігі болып табылады.
Мұрасы және маңызы
Құрманғазы Сағырбайұлының мұрасы қазақ музыка мәдениетінің алтын қорына айналды. Оның күйлері тек музыкалық туындылар ғана емес, сонымен қатар қазақ халқының тарихы мен мәдениетінің айнасы болып табылады. Құрманғазының шығармашылығы қазақтың күй өнерінің дамуына зор ықпал етті. Оның мұрасы бүгінгі күнге дейін сақталып, ұрпақтан-ұрпаққа жетіп отыр.
