Құрманай Бақтиярқызы өмірбаяны – ақын, сазгер, айтыскер
Қазақ мәдениеті мен өнерінде өзіндік орны бар Құрманай Бақтиярқызы – ақын, сазгер, айтыскер, асаба әрі халық арасында кеңінен танылған өнер иесі. Оның есімі қазақ поэзиясы мен ән өнерінде ерекше ықыласпен аталады. Құрманайдың шығармашылығы ұлттық дәстүр мен заманауи дүниетанымның үйлесімін көрсетеді. Ол қарапайым халықтың қуанышы мен мұңын, махаббат пен сағынышты, өмірдің мәнін жырларына арқау етті. Ән мәтіндерінде терең философия да, нәзік лирика да, халықтық бояу да қатар өріліп отырды.
Құрманайдың өнер жолы көп қырлы болды. Ол айтыскер ақын ретінде танылды, көптеген сазгерлердің репертуарында хитке айналған әндердің авторы болды, асаба ретінде қазақтың той мәдениетінде өзіндік із қалдырды. Қайрат Нұртас, Нұрлан Әлімжанов, тағы басқа эстрада жұлдыздары оның өлеңдерін орындап, халық жүрегіне жеткізді. Сондықтан да Құрманайдың есімі халықпен бірге жасайтын, уақыт өткен сайын құнын жоймайтын рухани мұра ретінде бағаланады.
Ол жеке өмірінде талай сынақтан өтті. Денсаулыққа байланысты ауыр кезеңдерді басынан өткеріп, бірнеше некеден өткен, бірақ бәріне қарамастан, қайсарлығы мен өнерге адалдығы арқылы көпшіліктің сүйіспеншілігіне бөленді. Құрманайдың өмірі – тек өнер жолы ғана емес, сонымен бірге қазақ әйелінің тағдыры, қайсарлығы мен рухының көрінісі.
Құрманай бақтиярқызы өмірбаяны
Балалық және отбасы
Құрманай Бақтиярқызының өнерге деген алғашқы қадамы бала кезінен басталды. Оның әкесі – Бахтияр Алшоразов – домбыра тартып, ұлттық әуендерді орындаған өнерге жақын жан еді. Әке тәрбиесі Құрманайдың жүрегіне ән мен жырды ерте жастан сіңіріп, шығармашылыққа деген сүйіспеншілікті оятты.
Балалық шағында ауылдық ортада өскен Құрманай қазақтың салт-дәстүрін, әдет-ғұрпын бойына сіңіріп өсті. Ол үшін ауыл өмірі – өнер мектебі болды. Қыз ұзату, беташар, той-думан сияқты салттық рәсімдерде халық әндерін тыңдап, үлкендердің әңгімелерін бойына тоқып өсті. Сол ортада өскен қыздың ақындық қабілеті ерте байқалды.
Құрманайдың өнерге бейімділігін туыстары да қолдады. Ол сегізінші сыныпта жүргенде-ақ айтыстарға қатысып, өз құрбылары мен ауыл ақындарымен сөз қағыстыра бастады. Бұл оның табиғи дарынын шыңдап, болашақта үлкен сахнаға шығуына жол ашты. Әкесі қызының өнерге деген ынтасын көріп, оны домбыра мен әнге баулыды.
Отбасындағы тәрбиенің басты негізі – еңбекқорлық пен адалдық болды. Құрманайдың анасы да қызын инабаттылыққа, шыдамдылыққа баулыды. Кейінгі өмірінде ол осы қасиеттерді сақтап, басынан өткен қиындықтарға қарамастан, үнемі оптимизм мен сенімін жоғалтпады.
Оның балалық шағы кеңестік кезеңмен тұспа-тұс келді. Бұл кезеңде қазақ халқы үшін рухани құндылықтарды сақтау оңай болмағанымен, ауылдың мәдениеті мен дәстүрлі ортасы Құрманайдың дүниетанымына оң әсер етті.
Оқу мен өнер жолының бастапқы кезеңі
Құрманай Бақтиярқызы мектеп қабырғасында жүрген кезінен-ақ әдебиетке жақын болды. Ол сабақтарда өлең оқуға құмар, шығарма жазғанда ерекше ойлы пікірлерімен көзге түсетін. Мұғалімдері оның болашағынан үлкен үміт күтті.
Сегізінші сыныпта жүргенде-ақ айтысқа шығып, халық алдында суырыпсалмалық өнерін көрсетті. Бұл қадамы оның шығармашылық жолындағы алғашқы белесі болды. Айтыс өнері қазақ үшін тек сөз жарысы ғана емес, халықтың рухани айнасы. Құрманай осы мектепте шыңдалып, көпшілікке танылды.
Алғашқы шығармашылық жетістіктерінің бірі – «Толғанай» әні. Бұл ән Асқар Жүнісбековтің орындауында хитке айналып, халық арасына кең таралды. «Толғанай» Құрманайдың ақындық қырын көрсетіп қана қоймай, оны сазгерлер қауымына танытты.
Студенттік кезеңінде ол өнер адамдарымен араласып, өзінің шығармашылық ортасын қалыптастырды. Ән мәтіндері мен өлеңдерін жазып, жас әншілерге қолдау көрсетті. Жас ақынның бойындағы қайсарлық, өнерге деген адалдық оның болашағын айқындады.
Шығармашылық / Әрекет / Жетістіктер
Құрманайдың шығармашылығы бірнеше қырдан тұрады:
- Ақындық қыры. Ол өмірдің мәнін, махаббат пен сағынышты, ананың мейірімін жырға қосты. Өлеңдерінде ұлттық бояу басым болды.
- Ән мәтіндерінің авторы. Құрманай көптеген әншілердің репертуарына енген хит әндердің сөзін жазды. «Толғанай» соның ең алғашқыларының бірі. Кейінгі жылдары да көптеген хит әндер оның қаламынан туды.
- Айтыскерлік өнері. Құрманай айтыс сахнасында да өзін танытты. Оның суырыпсалмалық қабілеті халық арасында үлкен ықылас тудырды.
- Асабалық қыры. Ол қазақтың той мәдениетінде өзіндік із қалдырды. Әзіл-қалжыңы, шешендігі арқылы халықтың сүйікті асабасына айналды.
- Шығармашылық кештері. Оның «Алматының түндері-ай» атты кешінде 25 әнші қатысып, 50-ден астам хит ән орындалды. Бұл кеш қазақ поэзиясы мен эстрадасының үлкен мерекесіне айналды.
Құрманайдың басты жетістігі – халықпен етене байланыста болуы. Ол халықтың қуанышы мен қайғысын, арман-мұратын жырға айналдырып, олардың жүрегіне жол тапты.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Құрманай Бақтиярқызы саясатқа араласқан тұлға емес. Оның басты мақсаты – өнер арқылы халыққа қызмет ету болды. Дегенмен ол қоғамдағы мәселелерге бейжай қараған жоқ. Өлеңдерінде әлеуметтік тақырыптар қозғалып, әйелдің орны, отбасы құндылығы, ананың мейірімі жиі жырланды.
Дінге деген көзқарасы оның жеке өмірінде айқын көрінді. Бір кезеңде орамал тағып, кейін кәсіби қызметіне байланысты шешкенімен, қажылықтан кейін қайта тағуды жөн көрді. Бұл оның діни сенімін, рухани ізденісін көрсетеді.
Жеке өмір
Құрманайдың жеке өмірі күрделі болды. Ол үш рет тұрмыс құрды.
Алғашқы некесінде Ханшайым есімді қызы дүниеге келді. Жас ананың өмірі қиындықтарға толы болды, неке ұзаққа созылмады.
Екінші некесінен Толғанай есімді қызы өмірге келді. Бірақ тұрмыста түсініспеушіліктер орын алып, ажырасуға тура келді.
Үшінші некесінде өзінен он екі жас кіші жігітке тұрмысқа шықты. Бұл некеден ұл бала дүниеге келді. Дегенмен кейін бұл некенің де ғұмыры ұзақ болмады.
Ол денсаулық тұрғысынан да үлкен сынақтардан өтті. Асқазан мен ішекке жасалған ауыр отадан кейін бірнеше апта ес-түссіз жатып, кейіннен сауығып шықты. Бұл кезең оның өмірге деген көзқарасын нығайтты.
Мұра мен маңызы
Құрманай Бақтиярқызы қазақ өнерінде мәңгілік із қалдырды. Оның әндері халықтың жүрегінде сақталды, өлеңдері жас ақындарға үлгі болды.
Оның басты мұрасы:
- халыққа жақындығы;
- әйел ақын ретінде қазақ өнеріндегі ерекше орны;
- ұлттық дәстүрді насихаттауы;
- жастарға үлгі болар қайсарлығы.
Құрманайдың есімі қазақ мәдениеті тарихында ақындық пен композиторлықты ұштастырған тұлға ретінде есте қалады.
