Тау басындағы көлдердің сиқыры: Қалай пайда болған?
Қазақстанның табиғаты сан алуан және ерекше көріністерімен танымал. Әсіресе, таулардың басындағы көгілдір көлдер саяхатшылардың назарын аударып, таңдандырады. Бірақ бұл көлдер қалай пайда болған? Бүгінгі мақаламызда таудың басындағы көлдердің пайда болу себептері, олардың табиғи ерекшеліктері мен маңыздылығын қарастырамыз.
Тау басындағы көлдердің табиғи қалыптасуы
Тау басындағы көлдер негізінен табиғи үдерістердің нәтижесінде қалыптасады. Бұл үдерістердің ішінде:
- Мұздықтардың еруі. Мұз дәуірлерінде тауларда үлкен мұздықтар болған. Уақыт өте келе олар еріп, судың жиналуына себеп болған. Мысалы, Іле Алатауындағы Үлкен Алматы көлі дәл осындай мұздықтардың нәтижесінде пайда болған.
- Жер қозғалыстары. Жер сілкіністері мен тектоникалық қозғалыстар жер бедерін өзгертіп, жаңа ойыстардың қалыптасуына әкеледі. Бұл ойыстарда жауын-шашын мен еріген қар сулары жиналып, көлдер пайда болады.
- Мореналық бөгеттер. Мұздықтардың қозғалысы кезінде тастар мен топырақ жиналып, табиғи бөгет жасайды. Бұл бөгет арқылы су тоқтап, көл қалыптасады.
Қазақстандағы атақты тау көлдері
1. Үлкен Алматы көлі. Алматы қаласынан небәрі 30 шақырым жерде орналасқан бұл көл мұздықтардың еруі нәтижесінде пайда болған. Оның суы таңғажайып көгілдір түсімен ерекшеленеді. Көл жаздың өзінде салқын болып, туристерді қызықтырады.
2. Қайыңды көлі. Бұл көл ерекше құрылымымен әлемге танымал. 1911 жылғы жер сілкінісінен кейін пайда болған көлдің ішінде қылқан жапырақты ағаштардың қалдықтары сақталып қалған. Олар су астынан керемет көрініс береді.
3. Көлсай көлдері. Тянь-Шань тауларындағы үш бірдей көлдің кешені – табиғаттың керемет сыйы. Бұл көлдер де мореналық бөгеттердің арқасында қалыптасқан.
Тау басындағы көлдердің маңызы
Тау басындағы көлдер тек қана әдемі көрініс емес, олардың табиғат пен адамзат үшін маңызы зор:
- Экологиялық тепе-теңдік. Бұл көлдер таулардың экожүйесін қалыптастыруда үлкен рөл атқарады. Олар өсімдіктер мен жануарлардың тіршілік ету ортасы болып табылады.
- Су қоры. Тау көлдері көптеген аймақтарды сумен қамтамасыз етеді. Бұл әсіресе ауыл шаруашылығы мен ішімдік суына байланысты маңызды.
- Туризмді дамыту. Әдемі көлдер Қазақстанның туристік тартымдылығын арттырады. Жыл сайын мыңдаған турист табиғат аясында демалуға келеді.
Табиғаттың осал тұстарын қорғау
Көлдердің табиғатын сақтау үшін олардың экожүйесін қорғау қажет. Қазіргі таңда адамдардың әрекеті, соның ішінде:
- Қоқыстардың көбеюі;
- Туризмнің бейберекет дамуы;
- Климат өзгерістері көлдердің жағдайына кері әсерін тигізеді.
Мысалы, Үлкен Алматы көлінің деңгейі соңғы жылдары төмендей бастаған. Бұл климат өзгерісінің тікелей нәтижесі. Сондықтан әрбір адам табиғатқа деген жауапкершілікпен қарауы тиіс.
Қалай біткен мына көл тау басына?
Бұл сұрақтың жауабы табиғаттың миллиондаған жылдар бойғы күрделі үдерістерінде жатыр. Мұздықтардың еруі, тектоникалық қозғалыстар мен мореналық бөгеттер – осылардың барлығы таудың басындағы көлдердің қалыптасуына әсер етеді. Көлсай, Қайыңды, Үлкен Алматы сияқты табиғи кереметтер бізге табиғаттың шексіз құдіретін көрсетеді.
Қорытынды
Қазақстанның тауларындағы көлдер – еліміздің баға жетпес байлығы. Олар экологиялық маңыздылығымен ғана емес, ерекше сұлулығымен де құнды. Әрбір көл өзіне тән табиғат тарихын сақтап, келушілерге ерекше әсер сыйлайды. Табиғаттың осындай сыйын сақтап, болашақ ұрпаққа қалдыру – әрқайсымыздың міндетіміз.
