Қажығали Мұханбетқалиұлы өмірбаяны – Қазақ әдебиетінің көрнекті қаламгері
Қажығали Мұханбетқалиұлы – қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі, жазушы, әдебиет зерттеушісі, сыншы және қоғам қайраткері. Ол өз дәуірінің рухани келбетін, ұлттың тарихи жадын, адам мен қоғам арасындағы терең байланыстарды көркем тілмен бейнелеген қаламгерлердің бірі болды. Қажығали Мұханбетқалиұлының шығармалары қазақ халқының тағдырлы кезеңдерін, оның өткені мен бүгіні арасындағы рухани сабақтастықты көркемдік биікте суреттейді.
Ол әдебиет пен мәдениет саласында терең із қалдырған тұлға ретінде танылды. Оның шығармаларында ұлт тарихы, адамгершілік, адалдық, ар мен намыс мәселелері көрініс тапқан. Қазақ сөз өнеріне қосқан үлесі, ұлт санасын оятуға бағытталған еңбектері арқылы Қажығали Мұханбетқалиұлы ХХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХІ ғасыр басындағы әдеби процестің маңызды тұлғаларының бірі ретінде бағаланады.
Қажығали мұханбетқалиұлы өмірбаяны
Детство және отбасы
Қажығали Мұханбетқалиұлы 1942 жылы 7 тамызда Батыс Қазақстан облысының Ойыл ауданында дүниеге келген. Қазақтың кең даласында, табиғатпен біте қайнасқан ауыл өмірі болашақ жазушының дүниетанымына үлкен әсер етті. Оның балалық шағы соғыстан кейінгі ауыр жылдармен тұспа-тұс келді. Халықтың тұрмыс-тіршілігі қиын болса да, елдің рухы биік еді.
Әкесі Мұханбетқали – еңбекқор, әділ, ауыл ішінде беделді адам болған. Анасы – мейірімді, сабырлы, қазақ әйелдеріне тән даналық пен төзімділік қасиеттерімен ерекшеленген жан еді. Қажығали отбасындағы бес баланың бірі болып, еңбекке ерте араласып, жауапкершілікті жастайынан сезінді.
Бала Қажығали жастайынан кітап оқуға құмар болды. Ауыл мектебінде білім алып жүргенде-ақ әдебиетке деген сүйіспеншілігі ерекше байқалды. Қазақтың ауыз әдебиеті, халық ертегілері мен батырлар жыры оның қиялын байытты. Мектеп қабырғасында жүргенде-ақ ол өлең мен шағын әңгімелер жаза бастаған. Мұғалімдері оның жазушылық қабілетін байқап, әдебиет жолына түсуге бағыт берді.
Қажығали Мұханбетқалиұлының туған жері – Ойыл өңірі – талай дарынды тұлғаларды тәрбиелеген қасиетті аймақ. Бұл аймақтың мәдениеті мен дәстүрі, халықтық дүниетанымы жас жазушының ой-өрісін кеңейтті. Табиғаттың сұлулығы мен ауыл адамдарының адалдығы оның шығармаларында ерекше суреттеліп отырады.
Оқу және алғашқы қадамдар
Мектепті үздік бітірген соң Қажығали Мұханбетқалиұлы 1960 жылы Алматыға келіп, Қазақ мемлекеттік университетінің (қазіргі Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті) филология факультетіне оқуға түседі. Университет қабырғасында жүрген кезінде ол қазақ әдебиетінің тарихы мен теориясына терең қызығушылық танытып, сол кезеңдегі белгілі әдебиеттанушылар мен жазушылардың дәрістерінен көп нәрсе үйренді.
Студенттік жылдарында Қажығали университеттің әдеби үйірмелеріне белсене қатысып, түрлі шығармашылық кездесулер мен әдеби кештердің ұйымдастырушысы болды. Оның алғашқы әдеби мақалалары мен шағын әңгімелері студенттік басылымдарда жарық көре бастады.
Университетті аяқтаған соң Қажығали Мұханбетқалиұлы өз мамандығы бойынша баспасөз және әдебиет саласында еңбек етті. Ол «Жалын», «Қазақ әдебиеті» сияқты басылымдарда жұмыс істей жүріп, әдеби сын мен публицистика жанрында өзін танытты. Қаламгерлік қызметінің алғашқы кезеңдерінен бастап ол қазақ әдебиетінің заманауи беталысын терең зерттеп, жас жазушыларға бағыт-бағдар беріп отырды.
Бұл жылдар оның шығармашылық әлеуетін ашқан, ой-өрісін кеңейткен кезең болды. Жас жазушы қоғамның түрлі салаларындағы өзгерістерді жіті бақылап, өз замандастарының өмірін көркем бейнелер арқылы сипаттай бастады.
Шығармашылығы, еңбектері және жетістіктері
Қажығали Мұханбетқалиұлының әдебиеттегі негізгі бағыты – тарихи-реалистік прозаны дамыту. Оның ең танымал еңбектерінің бірі – «Тар кезең» романы. Бұл шығарма қазақ халқының қиын-қыстау дәуірін, ел тәуелсіздігі жолындағы күресін бейнелейтін көркем туынды ретінде ерекше бағаланды. Романның басты идеясы – ұлт рухының мықтылығы, ел мен жерге деген сүйіспеншілік, халықтың азаттығы үшін күрескен тұлғалардың ерлігі.
«Тар кезең» романы – жазушының көп жылдық ізденісінің жемісі. Ол тарихи деректерге сүйене отырып, көркем шындықты терең философиялық тұрғыда өрбітті. Романдағы кейіпкерлер бейнесі – нағыз өмірдің айнасы, ұлт тағдырының көрінісі. Бұл туынды қазақ әдебиетінің алтын қорына енді және Қажығали Мұханбетқалиұлына үлкен шығармашылық бедел әкелді.
Сонымен қатар жазушының көптеген әңгімелері мен повестері, әдеби-сын мақалалары жарық көрді. Ол заманауи қазақ прозасының бағыт-бағдарын анықтауға зор үлес қосты. Әдебиеттегі жаңашыл көзқарасы мен көркемдік ізденісі оны өз дәуірінің ойшыл қаламгері ретінде танытты.
Қажығали Мұханбетқалиұлының еңбектері бірнеше рет мемлекеттік және әдеби сыйлықтарға ұсынылып, жоғары бағаланды. Ол Қазақстан Жазушылар одағының белсенді мүшесі ретінде елдің рухани дамуына атсалысты.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Қажығали Мұханбетқалиұлы – тек жазушы ғана емес, сонымен қатар терең ойлы қоғам қайраткері болды. Ол өз мақалаларында, сұхбаттарында ұлттың бірлігі, тіл мен діннің сақталуы, рухани жаңғыру мәселелерін жиі көтерді.
Жазушы кеңестік дәуірде өмір сүрсе де, ұлттық болмыс пен тәуелсіздік идеясын шығармаларына көркем түрде енгізіп отырды. Оның қоғамдық көзқарастары қазақ қоғамының тарихи жадына, мәдени мұрасына сүйенді.
Қажығали Мұханбетқалиұлы үшін ұлт тағдыры – ең басты тақырып болды. Ол халықтың рухын әлсірететін рухани жаттанушылыққа қарсы шықты. Өз еңбектерінде ол қазақ тілінің мәртебесін көтеру, ұлттық сана мен патриоттық сезімді тәрбиелеу мәселелерін үнемі алға тартты.
Жеке өмірі
Қажығали Мұханбетқалиұлының жеке өмірі қарапайымдылығымен ерекшеленді. Ол отбасына берік, балалары мен немерелеріне үлгі болған тұлға еді. Әрқашан адамгершілік пен ізгілікті жоғары қойған. Достары мен әріптестері оның кішіпейілдігін, парасаттылығын ерекше еске алады.
Ол шығармашылықтан бос уақытында көп оқыған, саяхаттаған және қазақтың тарихына, шежіресіне үңілген. Отбасы оның рухани тірегі, өмірлік шабыт көзі болды.
Мұрасы мен әдебиеттегі мәні
Қажығали Мұханбетқалиұлының мұрасы – қазақ әдебиетінің рухани қазынасы. Оның шығармалары ұлт тарихының терең қабаттарын ашып, бүгінгі ұрпаққа өткеннің өнегесін жеткізеді. Ол тарих пен адам тағдырын ұштастыра отырып, ұлттық ойлаудың биік үлгісін көрсетті.
Жазушының шығармашылық ұстанымы – шындықты айту, халықтың рухын сақтау, адамды ізгілікке шақыру болды. Оның шығармалары қазіргі жастар үшін де өзекті.
Қажығали Мұханбетқалиұлы 2018 жылы өмірден өтті. Бірақ оның қаламынан туған туындылар қазақ әдебиетінде мәңгілік орын алды. Ол артында мол мұра қалдырды – тарихи романдар, повестер, әдеби мақалалар және сын еңбектер.
