Қорқыт ата қобызды қалай жасады – Қазақ мәдениетінің мұрасы

Қорқыт ата – түркі халықтарының мифологиясында маңызды тұлға болып саналады. Оның аты аңыздарда даналық пен музыканың символы ретінде сақталған. Қорқыт атаның ең үлкен мұрасы – қобыз. Бұл мақалада Қорқыт ата қобызды қалай жасады деген сұраққа жауап іздеп, осы аспаптың жасалу тарихы мен мәдени маңызын талқылаймыз.

Қорқыт атаның өмірі мен тұлғасы

Қорқыт ата – IX ғасырда Сырдария бойында өмір сүрген ойшыл, жырау, және күйші. Ол тек музыкалық аспап жасаушы ғана емес, сонымен бірге халықтың рухани көшбасшысы болған. Қорқыттың өмірі мен өсиеттері халық жырларында, әсіресе “Қорқыт ата кітабы” эпосында баяндалады.

Қобыздың шығу тарихы

Қобыз – қазақ халқының көне музыкалық аспаптарының бірі. Бұл аспаптың жасалу тарихы Қорқыт атамен тығыз байланысты. Аңыз бойынша, Қорқыт ата өлімнен қашып, мәңгі өмірдің сырын іздеген. Табиғаттың барлық құбылыстарын бақылаған ол, мәңгілік өмір тек өнерде, оның ішінде музыкада екенін түсінеді.

Қорқыт ата қобызды қалай жасады?

Аңыздарда Қорқыт ата қобызды терең мағыналы сезімдермен жасағаны айтылады. Оның бұл аспапты жасау процесі табиғат пен адамның арасындағы рухани байланысты көрсетеді:

• Ағашты таңдау: Қорқыт ата қобызды жасау үшін киелі ағаш – қайыңды таңдайды. Қайың – қазақ үшін қасиетті ағаш, ол өмір мен тазалықтың символы.
• Қобыздың пішіні: Қобыздың пішіні адамның жүрегіне ұқсас деп айтылады. Оның кең әрі қуыс іші — адамның жан дүниесін білдіреді.
• Қыл ішектер: Қобыздың ішектері жылқының қылынан жасалады. Бұл табиғат пен адам арасындағы тығыз байланыстың белгісі.

Қобыздың құрылымы және ерекшелігі

Қорқыт атаның жасаған қобызы өте ерекше құрылымымен көзге түседі:

• Дене бөлігі: Біртұтас ағаштан ойылып жасалған.
• Ішек саны: Екі қыл ішекпен тартылған.
• Ысқыш: Қобызды ойнау үшін арнайы қылдан жасалған ысқыш қолданылады.

Қобыздың үні мен мағынасы

Қобыздан шыққан үн терең әрі мұңды. Аңыздарда Қорқыттың қобызы табиғаттың дыбыстарын – желдің ызыңын, өзеннің сыбырын, адамның жан айқайын жеткізеді делінеді. Қорқыт ата қобызда күй тартқанда, табиғат пен адам арасында ерекше рухани байланыс орнайды.

Қорқыт күйінің маңызы

Қорқыт атаның күйлері халықтың мұңын, қуанышын және өмір философиясын жеткізеді. Оның ең танымал күйлері:

• «Қорқыт күйі» – өмір мен өлім туралы ойларды бейнелейді.
• «Тарғыл тана» – табиғат пен жануарлар әлеміне деген сүйіспеншілікті көрсетеді.
• «Елім-ай» – туған жерге деген сағынышты білдіреді.

Қорқыт мұрасының кейінгі ұрпаққа әсері

Қорқыт атаның мұрасы тек музыкамен шектелмейді. Оның өмірі мен еңбектері қазақ халқының мәдениетінде мәңгілік орын алған:

• Музыкалық дәстүр: Қорқыттан кейін қобыз көптеген халық күйшілерінің негізгі аспабына айналды.
• Рухани символ: Қорқыттың өмір философиясы қазақ халқының дүниетанымында ерекше орын алды.
• Әдебиет пен өнер: Қорқыт бейнесі көптеген поэмалар мен пьесаларда суреттелді.

Қорқыт ата мұрасы және қазіргі заман

Бүгінде Қорқыт атаның мұрасы жаңаша жаңғырып, Қазақстанның мәдени символына айналды:

• Қорқыт ата кешені: Қызылорда облысында Қорқытқа арнап салынған мемориалдық кешен бар.
• Қорқыт ата атындағы университет: Қызылорда қаласында орналасқан бұл университет оның атын иеленген.
• Музыкалық фестивальдер: Жыл сайын Қорқыт мұрасын дәріптейтін халықаралық музыкалық фестивальдер өткізіледі.

Қорқыт атаның философиясы

Қорқыт атаның өмір философиясы уақыт пен кеңістік аясынан асып түскен. Ол адам өмірінің мәнін өнерде, музыкада және рухани мұрада деп санаған. Оның күйлері тек тыңдарманның жүрегін тербетіп қана қоймай, терең ойға жетелейді.