Қыркүйек қалай жазылады? Дұрыс жазылу ережелері
Қазақ тілінде кейбір сөздердің дұрыс жазылуы жиі талқыланатын мәселелердің бірі. Қыркүйек – жылдың тоғызыншы айы, ал оның жазылуы мен қолданылуы кейде сұрақ туғызады. Бұл мақалада қыркүйек сөзінің жазылу ережелері, мағынасы, этимологиясы және қазақ тіліндегі орфографиялық нормаларға сәйкестігі туралы толық талқылаймыз.
Қыркүйек сөзінің мағынасы және шығу тегі
Қыркүйек – жылдың күз мезгіліндегі бірінші айы, яғни жаздың аяқталып, салқын күндердің басталуын білдіретін кезең. Бұл атау қазақ халқының табиғат құбылыстарын бақылауына негізделген. «Қыр» сөзі далалы, шөпті жерлерді, ал «күйек» сөзі мал төлдейтін кезеңді білдіруі мүмкін деген болжамдар бар. Бірақ бұл сөздің шығу тегі туралы нақты дәлелденген ғылыми тұжырым жоқ.
Қазақ тіліндегі ай аттарының көпшілігі табиғат құбылыстары мен халықтық танымға байланысты қалыптасқан. Мысалы:
- Наурыз – көктемнің келуін білдіретін парсы тілінен енген сөз;
- Маусым – араб тіліндегі «маусим» (маусымдық кезең) сөзінен шыққан;
- Қазан – қыстың жақындағанын көрсететін атау.
Ал қыркүйек атауы да осы тізімге кіреді және қазақ халқына тән танымдық ерекшеліктерді көрсетеді.
Қыркүйек сөзінің дұрыс жазылуы
Қазақ тіліндегі кейбір сөздердің жазылуы кейде сұрақ тудырады. Бірақ бұл сөзге қатысты орфографиялық ережелер қарапайым: қыркүйек сөзі әрдайым бірге және өзгеріссіз жазылады.
Бірге жазылу себебі – бұл сөз біртұтас атау болып саналады. Орфографиялық қателіктер көбінесе сөзді екіге бөліп жазудан немесе әріптік ауытқулардан туындайды. Мысалы, қате нұсқалар:
Қыр-қүйек
Кыркүйек
Қыркүйек
Дұрыс жазылуы: қыркүйек
Қазақ орфографиясының негізгі ережелеріне сәйкес, ай аттары әрдайым кіші әріппен жазылады, тек сөйлемнің басында келсе ғана бас әріп қолданылады.
Қыркүйек сөзінің қолданысы және мысалдар
Бұл сөз күнделікті өмірде, ресми құжаттарда, оқу орындарында және ғылыми әдебиеттерде жиі қолданылады. Мысалы:
Оқу жылының басталуы қыркүйек айына сәйкес келеді.
Биыл қыркүйекте ауа райы өте жылы болды.
Мен қыркүйек айында демалысқа шығамын.
Сондай-ақ, ресми құжаттарда қыркүйек сөзі күн, жылмен бірге былайша жазылады:
- 1 қыркүйек 2024 жыл
- 10 қыркүйек 2023 жыл
Бұл жағдайда ай атаулары өзгеріссіз қалып, септік жалғаулары сан есімге жалғанады (мысалы: 1-қыркүйекте, 10-қыркүйектен бастап).
Қыркүйек сөзін дұрыс айту және жазу бойынша кеңестер
Кейде бұл сөзді дұрыс айту мен жазуда қиындықтар кездесуі мүмкін. Келесі кеңестер қателіктерден сақтануға көмектеседі:
Ай аттарын дұрыс жаттау: Қазақ тіліндегі ай атаулары 12 айдан тұрады. Қыркүйек – тоғызыншы ай екенін есте сақтау арқылы қателіктердің алдын алуға болады.
Сөздің орфографиялық ережелерін түсіну: Қазақ тілі заңдылықтарына сүйене отырып, бұл сөз ешқашан дефис арқылы немесе екіге бөлініп жазылмайды.
Авто-түзету құралдарын қолдану: Телефондағы немесе компьютердегі қазақша автотүзету функциясын қосу арқылы қате жазудан құтылуға болады.
Көбірек оқу және жазу: Газет-журналдардан, ресми құжаттардан дұрыс жазылған нұсқаларын оқып, сөзді күнделікті тұрмыста дұрыс қолдануға тырысу қажет.
Қазақ орфографиясы және жаңартылған жазу нормалары
Қазақ тілі орфографиясы ХХ ғасырдан бері бірнеше рет өзгерістерге ұшырады. Қазіргі таңда жаңа қазақ әліпбиіне көшу үрдісі жүріп жатыр, және болашақта кейбір сөздердің жазылуы өзгеруі мүмкін.
Дегенмен, қазіргі орфографиялық сөздіктерде қыркүйек сөзі сол қалпы сақталған және болашақта да өзгеріссіз қалады деп күтілуде.
