Әбіш Кекілбаев өмірбаяны – жазушы, қайраткер, тұлға
Әбіш Кекілбайұлы Кекілбаев – қазақ халқының тарихында айрықша орны бар қайраткер, жазушы, мемлекет және қоғам қайраткері. Ол өзінің көркем шығармалары арқылы ұлттық әдебиетті жаңа деңгейге көтеріп қана қоймай, мемлекетшілдік пен елдік мүдденің биік үлгісін көрсетті. Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында саяси өмірге белсене араласып, елдің рухани іргетасын бекемдеуде үлкен еңбек сіңірді. Әдебиет пен саясатты қатар алып жүрген тұлғалардың ішінде Әбіш Кекілбаевтың орны ерекше. Оның шығармаларында қазақ халқының тарихи жады, елдік болмыс, рухани ізденістер, философиялық толғаныстар кеңінен көрініс тапты. Сондықтан да ол ХХ ғасырдың аяғы мен ХХІ ғасырдың басындағы қазақ қоғамының рухани көсемдерінің бірі ретінде бағаланады.
Әбіш кекілбаев өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Әбіш Кекілбайұлы 1939 жылы 6 желтоқсанда Маңғыстау түбегіндегі қазіргі Маңғыстау облысы, Маңғыстау ауданының Үштаған ауылында дүниеге келген. Оның балалық шағы қазақ халқының тарихындағы ең ауыр кезеңдердің біріне тұспа-тұс келді. 1930-жылдардағы ашаршылық, соғыстың зардабы, ауылдағы қиын тұрмыс болашақ қаламгердің балалық санасына ерекше із қалдырды. Әкесінің аты – Кекілбай, ол ауылдағы қарапайым еңбек адамы болған. Анасы – Айсәуле де еңбекқор, қарапайым, бала тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген жан еді.
Отбасы тұрмыс тауқыметін тартса да, бала Әбіштің білімге, кітапқа деген құштарлығын дер кезінде байқады. Әсіресе анасының әңгімешілдігі, халық ауыз әдебиетіне байлығы, ел арасындағы аңыз-әңгімелерді жатқа айтуы оның дүниетанымының қалыптасуына үлкен ықпал етті. Әбіш жас күнінен ауыл қарияларының әңгімелерін тыңдап өсті. Бұл кейіннен оның жазушылық қиялына азық болды.
Соғыстан кейінгі жылдары ауыл өмірі аса ауыр болды. Бірақ Әбіш табиғатынан зерек, алғыр бала ретінде көзге түсті. Ол ауыл мектебінде үздік оқып, әдебиет пен тарихқа ерекше қызығушылық танытты. Жастайынан-ақ өлең жазып, ауыл арасындағы қабілетті балалардың бірі болып танылды. Оның бойындағы ерекше таланты ауыл ұстаздарының назарын аударып, олар жас Әбіштің білімін әрі қарай шыңдауға жол көрсетті.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
1957 жылы Әбіш Кекілбаев мектепті үздік аяқтап, Алматыға жол тартты. Ол сол кездегі С.М.Киров атындағы Қазақ мемлекеттік университетінің (қазіргі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ) филология факультетіне оқуға түсті. Университет қабырғасында ол әдебиеттану ғылымының терең қырларымен танысып, қазақ әдебиетінің классикалық мұрасын, әлем әдебиетінің үздік үлгілерін меңгерді.
Студенттік жылдары Әбіштің әдеби қабілеті айқын байқала бастады. Ол университеттің қабырға газеттеріне, республикалық мерзімді басылымдарға мақалалар, өлеңдер жариялап тұрды. Қазақ әдебиетінің алдыңғы толқыны – Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсірепов, Ғабиден Мұстафин секілді ұлы жазушылардың шығармаларын зерделей отырып, өз қаламгерлік бағытын іздей бастады.
1962 жылы университетті тәмамдағаннан кейін, ол әдебиет пен мәдениет саласында еңбек жолын бастады. Алғашқы жылдары “Қазақ әдебиеті” газетінде, кейін “Жазушы” баспасында жұмыс істеді. Бұл орта жас қаламгердің шығармашылық дамуына ерекше ықпал етті. Ол әдеби ортадағы пікірталастарға белсене араласып, жас буын жазушылардың көшбасшысы ретінде қалыптасты.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Әбіш Кекілбаевтың қаламгер ретіндегі алғашқы үлкен жетістігі – 1962 жылы жарық көрген “Алғашқы бәйге” атты әңгімелер жинағы. Бұл жинақта ауыл өмірі, жас ұрпақтың арман-мүддесі, қоғамдағы жаңғыру үдерістері бейнеленді. Жазушының шын мәнінде танылуына 1969 жылы шыққан “Күй” повесі зор ықпал етті. Мұнда ол халықтың тарихи жадына үңіліп, қазақтың өнері мен тағдырын терең философиялық тұрғыдан зерделеді.
1970-жылдары ол “Шыңырау”, “Аңыздың ақыры” сияқты көркем шығармаларын жазды. Әсіресе “Аңыздың ақыры” романы қазақ әдебиетінің классикалық туындыларының біріне айналды. Бұл шығармада тарихи оқиғалармен қатар, адам табиғаты, билік пен халық арасындағы күрделі қатынастар суреттелді.
Әбіш Кекілбаев көркем прозамен шектеліп қалмай, драматургияда да қалам тербеді. Оның пьесалары қазақ театр сахналарында қойылып, көрерменнің ықыласына бөленді. Сонымен қатар ол әдеби-сын мақалалар, эсселер жазып, қазақ әдебиетінің дамуына теориялық тұрғыдан да үлес қосты.
Әдебиет саласындағы еңбегі үшін ол көптеген марапаттарға ие болды. 1986 жылы Қазақстанның халық жазушысы атағы берілді. Сондай-ақ, КСРО Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Әбіш Кекілбаев тек жазушылықпен ғана шектелмей, қоғамдық-саяси өмірге де белсене араласты. Кеңес Одағы кезеңінде ол Қазақстан Жазушылар одағында қызмет атқарып, ұлттық әдебиеттің өркендеуіне атсалысты.
Тәуелсіз Қазақстанның алғашқы жылдарында Әбіш Кекілбаев мемлекеттік қызметке шақырылды. 1990-жылдары ол Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің депутаты, кейін Президент Әкімшілігінде, Парламент Мәжілісінде жауапты қызметтер атқарды. 1996 жылы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы болып тағайындалды. Бұл қызметте ол ұлттық идеологияны қалыптастыруға, мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыруға, мәдениетті қолдауға ерекше көңіл бөлді.
Саяси көзқарасында ол әрдайым ұлттық бірлік пен татулықты басты құндылық ретінде дәріптеді. Қазақстандағы этносаралық келісімді нығайту, рухани жаңғыруға басымдық беру – оның басты ұстанымдарының бірі болды. Әбіш Кекілбаевтың пікірінше, тәуелсіздіктің баянды болуы үшін халықтың тарихи санасы оянуы және ұлттық мәдениетке сүйенуі қажет еді.
Жеке өмірі
Әбіш Кекілбаевтың жеке өмірі де көпшілікке өнеге боларлықтай. Ол өмір бойы отбасына адал, ұрпағына үлгі болған азамат еді. Жары Клара Жұмабекқызымен шаңырақ құрып, бірнеше бала тәрбиелеп өсірді. Оның отбасы қазақ зиялыларына тән қарапайымдық пен ұлтжандылықты сақтап отырды.
Жақындары мен әріптестерінің айтуынша, Әбіш үйде өте қарапайым, кішіпейіл жан болған. Ол балаларын кітап оқуға, білімге, мәдениетке баулыды. Қызмет пен шығармашылықтағы толып жатқан міндеттеріне қарамастан, отбасы жылулығын әрқашан сақтап отырды.
Мұрасы мен маңызы
Әбіш Кекілбаев артына мол мұра қалдырды. Оның шығармалары қазақ халқының рухани дүниесінің айнасына айналды. “Күй”, “Аңыздың ақыры”, “Шыңырау” секілді шығармалары тек әдеби туынды емес, ұлттық философияның, тарихи зерденің көрінісі ретінде бағаланады.
Сонымен қатар ол қоғам қайраткері ретінде Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретінде қалыптасуына зор үлес қосты. Оның мемлекеттік қызметтегі еңбегі ұлттық бірлік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталды.
Әбіш Кекілбаев 2015 жылы 11 желтоқсанда дүниеден өтті. Оның қазасы қазақ қоғамы үшін үлкен қайғы болды. Дегенмен, ол қалдырған рухани мұра әлі күнге дейін елді ойлантып, жас ұрпақты тәрбиелеуде маңызын жойған жоқ.
