Әкім Тарази өмірбаяны – қазақ жазушысы, драматург
Әкім Тарази – қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі, жазушы, драматург, аудармашы, қоғам қайраткері. Оның шығармалары ұлттық әдебиетіміздің көркемдік шеңберін кеңейтіп қана қоймай, қазақ халқының тарихи жады мен рухани болмысын заманауи деңгейде бейнелеуге ықпал етті. Әдебиетке келгеннен бастап ол көркем проза жанрын байытуға, драматургияға жаңа леп әкелуге, тарихи тақырыптарды терең зерттеп, көркем тілмен жеткізуге ұмтылды.
Тарази шығармаларының ерекшелігі – адам тағдырын тарихи-әлеуметтік үдерістермен ұштастыра бейнелеуі, ұлттық болмыс пен жалпыадамзаттық құндылықтарды үйлестіре суреттеуі. Оның қаламынан туған туындыларда әділеттілік пен ар-ождан мәселесі, қоғамдағы өзгерістердің адам жанына әсері, ұлттық бірегейліктің сақталуы сияқты маңызды тақырыптар көрініс тапты.
Сондықтан да Әкім Тарази – тек жазушы ғана емес, қазақ руханиятының көрнекті қайраткері. Ол әдебиетте шындық пен көркемдік үйлесімін таба білді, ал қоғамда әділет пен адалдық ұстанымынан айнымады.
Әкім тарази өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Әкім Тарази 1933 жылы 15 қыркүйекте Жамбыл облысында дүниеге келген. Оның туған топырағы – тарихи дәстүрге бай, қазақ мәдениетінің сан ғасырлық қабаттары тоғысқан өңір. Балалық шағы екінші дүниежүзілік соғыс жылдарымен тұспа-тұс келді. Бұл кезең оның тағдырына да, дүниетанымына да терең із қалдырды.
Әкесі қарапайым еңбек адамы болса, анасы отбасындағы тәрбие мен мәдениеттің ұйытқысы болды. Әкім бала кезінен кітап оқуға, әңгіме тыңдауға құмар болып өсті. Жыр-дастандарды жаттап, ауыл қариялары айтқан аңыз-әңгімелерді қызыға тыңдады. Оның ерте қалыптасқан әдеби талғамына қазақ ауыз әдебиеті, батырлық жырлар, сондай-ақ ауылда айтылатын тұрмыс-салт өлеңдері үлкен ықпал етті.
Балалық шағында ол кедейліктің де, қиындықтың да дәмін татты. Соғыстан кейінгі жылдардағы ауыр тұрмыс оны еңбекқорлыққа, төзімділікке, қайсарлыққа үйретті. Ауыл мектебінде жақсы оқыды, математика мен әдебиет пәндерінен ерекше көзге түсті. Мұғалімдері оның зеректігі мен алғырлығын ерте байқап, білімге құштарлығын қолдады.
Осылайша ауылда өткен балалық шақ жас Әкімнің болашақ жазушылық жолына рухани негіз қалады.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
Әкім Тарази орта мектепті тәмамдаған соң, Алматыға оқуға аттанды. Ол Қазақ мемлекеттік университетінің физика-математика факультетіне қабылданды. Алғашқыда жас жігіттің таңдауы нақты ғылымдарға бағытталғандай көрінгенімен, оның жүрегіндегі шынайы қызығушылық әдебиетке бұрылып отырды. Университет қабырғасында жүріп, студенттік әдеби үйірмелерге қатысты, жас қаламгерлердің шығармаларын оқып, талқылауға белсене араласты.
Университет бітіргеннен кейін инженерлік салада еңбек етті. Бірақ ғылым мен техника саласында жүрсе де, шығармашылыққа деген құштарлығы оны әдебиетке қайта жетеледі. Алғашқы әңгімелері мен новеллалары баспасөз бетінде жарық көрген кезде-ақ оның жазушылық қабілеті айқын байқалды.
1960-жылдары ол әдебиетке түбегейлі бет бұрып, өзінің қаламгерлік жолын бастады. Жазушы ретінде алғашқы қадамынан-ақ тақырыпты тереңнен қозғауға, көркем тілмен жеткізуге ұмтылды.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Әкім Тарази – қазақ прозасы мен драматургиясына өзіндік қолтаңбасын қалдырған жазушы. Оның шығармалары адам тағдырын қоғам өмірімен сабақтастыра суреттейді.
Проза саласы:
Жазушының әңгімелері мен повестері ұлттық әдебиетімізге жаңа тыныс әкелді. Ол күнделікті тұрмыс-тіршіліктен бастап, тарихи кезеңдерге дейінгі тақырыптарды қамтыды. Оның қаламынан туған кейіпкерлер шынайылығымен, мінез-құлқының тереңдігімен ерекшеленді. Әсіресе тарихи прозадағы ізденістері қазақ әдебиетінің дамуына елеулі үлес қосты.
Драматургия:
Тарази драматург ретінде де танылды. Оның пьесалары театр сахналарында қойылып, көрерменнің ықыласына бөленді. Жазушы тарихи тұлғалардың бейнесін көркемдік тұрғыдан жаңаша сомдап, олардың мінез-құлық, ішкі толғанысын ашуға назар аударды.
Аудармашылық:
Ол орыс және әлем әдебиетінің таңдаулы үлгілерін қазақ тіліне аударды. Бұл еңбектері қазақ оқырманының дүниетанымын кеңейтуге, әдеби байланысты нығайтуға қызмет етті.
Жетістіктері:
Әкім Тарази көптеген әдеби сыйлықтардың иегері. Оның шығармалары бірнеше тілге аударылып, шетелдік оқырмандарға да жетті. Қазақстан Жазушылар одағының белсенді мүшесі ретінде ол әдебиетіміздің дамуына ұйымдастырушылық тұрғыдан да үлес қосты.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Әкім Тарази әдебиетте ғана емес, қоғам өмірінде де белсенді тұлға болды. Ол өзінің мақалаларында, сұхбаттарында халықтың бірлігі, ұлттық болмыстың сақталуы, әділетті қоғам құру мәселелерін көтерді.
Оның ойынша, жазушы – тек көркем туынды жазушы емес, сонымен қатар қоғамның ар-ұжданы. Әдебиет халықтың рухани айнасы болғандықтан, қаламгер халыққа адал болуы тиіс. Ол кеңестік кезеңде де, тәуелсіздік жылдарында да осы ұстанымнан айныған жоқ.
Тарази ұлт тағдырына қатысты мәселелерде батыл пікір білдірді. Қазақ тілінің мәртебесін көтеру, ұлттық тарихты ұлықтау, жас ұрпаққа рухани тәрбие беру – оның басты көзқарастарының бірі болды.
Жеке өмірі
Әкім Таразидің жеке өмірі де көпшілікке үлгі боларлықтай. Ол отбасына адал, ұрпақ тәрбиесіне ерекше мән берген жан. Жары екеуі бірнеше бала тәрбиелеп өсірді. Балалары әр салада еңбек етіп, ата-анасының сенімін ақтап келеді.
Жазушының отбасы – оның шығармашылығының рухани тірегі болды. Әсіресе жарының қолдауы, отбасындағы жылылық пен ынтымақ оның шығармашылық ізденістеріне мол күш берді. Жеке өміріндегі тұрақтылық пен береке жазушының әдебиеттегі өнімді еңбегіне ықпал етті.
Мұрасы мен маңызы
Әкім Тарази – қазақ әдебиетінің тарихында өзіндік орны бар қаламгер. Оның шығармашылық мұрасы – қазақ прозасы мен драматургиясының алтын қорына қосылған құнды дүниелер.
Ол әдебиетте адам тағдырын тарихи үдерістермен ұштастыру арқылы қазақ халқының рухани әлемін терең ашып көрсетті. Оның шығармалары бүгінгі жас оқырманға да, болашақ ұрпаққа да бағыт-бағдар беретін құндылыққа айналды.
Әкім Тарази қаламынан туған шығармалар қазақ әдебиетінің ғана емес, жалпы түркі әлемінің рухани қазынасына қосылды. Ол ұлт әдебиетінің дамуына, қазақ сөз өнерінің өрісін кеңейтуге өлшеусіз үлес қосты.
