Өкпенің тіршілік сыйымдылығы қалай анықталады — толық түсіндірме
Адам ағзасы – таңғажайып жүйе. Бұл жүйенің дұрыс жұмыс істеуінде өкпенің атқаратын рөлі ерекше. Біз тыныс алған сайын, өкпеміз оттегіні қанға жеткізіп, көмірқышқыл газын сыртқа шығарып отырады. Бұл процесс бір қарағанда өте қарапайым көрінгенімен, шын мәнінде ол көптеген күрделі тетіктерге сүйенеді. Сол тетіктердің бірі – өкпенің тіршілік сыйымдылығы.
Өкпенің тыныс алу мүмкіндігін неге бағалау қажет?
Өкпе қызметінің деңгейі адам денсаулығының жалпы жағдайын бағалауда маңызды рөл атқарады. Кейбір аурулар – мысалы, астма, созылмалы обструктивті өкпе ауруы (СОӨА) немесе өкпенің фиброзы – өкпенің ауа алмасу қабілетін төмендетеді. Мұндай жағдайларда өкпенің көлемін, яғни оның тыныс алу мүмкіндігін анықтау – диагноз қою мен емдеу тәсілдерін белгілеуде аса маңызды.
Өкпенің тіршілік сыйымдылығы деген не?
Өкпенің тіршілік сыйымдылығы (ӨТС) – бұл адамның терең тыныс алып, мүмкіндігінше толық дем шығарған кездегі шығаратын ауа көлемі. Қарапайым тілмен айтқанда, бұл өкпенің белсенді жұмыс істей алатын ең жоғарғы мүмкіндігі.
Мысалы, бір адам терең тыныс алып, бар күшпен дем шығарса, ол шамамен 3–5 литр ауа шығара алады. Бұл көлем әр адамда әртүрлі болады және жынысына, жасына, бойына, салмағына, сондай-ақ физикалық дайындық деңгейіне байланысты өзгеріп тұрады.
ӨТС қалай өлшенеді?
ӨТС өлшеу үшін спирометрия деп аталатын арнайы әдіс қолданылады. Бұл тест медицинада кеңінен таралған және өкпе қызметін бағалаудың стандартты тәсілі ретінде танылады.
Спирометрия процесі келесідей өтеді:
- Науқас арнайы мундштук арқылы спирометр құрылғысына жалғанады.
- Дәрігердің нұсқауы бойынша терең тыныс алады.
- Кейін мүмкіндігінше қатты әрі ұзақ дем шығару қажет болады.
- Құрылғы науқастың шығарған ауа көлемін және оның жылдамдығын тіркеп, экранға көрсетеді.
Маңызды: тест барысында нақты нәтижелер алу үшін науқас барлық нұсқаулықты дұрыс орындауы тиіс. Егер ол толық дем алмаса немесе жеткілікті күшпен дем шығармаса, нәтиже бұрмалануы мүмкін.
ӨТС өлшеуге қандай факторлар әсер етеді?
ӨТС әр адамда әртүрлі болуы мүмкін. Бұл келесі факторларға байланысты:
- Жасы: жастың ұлғаюымен өкпенің серпімділігі азаяды, соған сәйкес ӨТС те төмендейді.
- Жынысы: ер адамдардың өкпесі әдетте әйелдерге қарағанда үлкен, сондықтан олардың ӨТС көрсеткіші жоғары болады.
- Бой мен дене салмағы: бойы ұзын, дене салмағы қалыпты адамдардың ӨТС деңгейі жоғары болады.
- Физикалық белсенділік: спортпен тұрақты шұғылданатын адамдардың өкпесі жақсы жұмыс істейді.
- Темекі шегу: бұл өкпе тіндерін зақымдап, ӨТС-ті айтарлықтай төмендетеді.
Қандай жағдайларда ӨТС тексеріледі?
ӨТС анықтау қажет болатын жағдайларға мыналар жатады:
- Жөтел, ентігу, демікпе сияқты тыныс алу шағымдары
- Жүрек-қантамыр жүйесі ауруларына күдік
- Операция алдындағы тексеру
- Өкпе ауруларының даму барысын бақылау
- Спортшылардың функционалдық дайындығын бағалау
Нормадан ауытқу нені білдіруі мүмкін?
ӨТС көрсеткіші қалыпты деңгейден төмен болса, бұл өкпенің дұрыс жұмыс істемейтінін көрсетуі мүмкін. Мұндай ауытқулар келесі жағдайларда байқалады:
- Шектеулі өкпе аурулары (өкпе фиброзы, плевралық қабыну): бұл кезде өкпе кеңейіп, толық ауа толтыра алмайды.
- Обструктивті өкпе аурулары (СОӨА, астма): тыныс жолдарының тарылуына байланысты ауа шығуы қиындайды.
Кейбір жағдайларда ӨТС жоғары болуы мүмкін – бұл, мысалы, кәсіби спортшыларда немесе йогамен айналысатын адамдарда кездеседі.
Денсаулықты сақтау үшін не істеу керек?
Өкпе денсаулығын сақтау – жалпы өмір сапасын жақсартудың негізі. Міне, бірнеше қарапайым кеңес:
- Темекіден бас тарту: бұл өкпеге түсетін ең үлкен қауіп.
- Физикалық белсенділік: жаяу жүру, жүзу, велосипед тебу сияқты аэробты жаттығулар өкпенің жұмысын жақсартады.
- Дұрыс тыныс алу: кейбір тыныс алу техникалары (мысалы, диафрагмалық тыныс) өкпенің толық жұмыс істеуіне көмектеседі.
- Таза ауада болу: әсіресе қала тұрғындары үшін бұл өте маңызды.
- Медициналық тексерулерден өтіп тұру: өкпе ауруларының көбі бастапқы кезеңде симптомсыз өтеді.
