5 жасар бүркіт (мұзбалақ): Ерекшеліктері мен атауы

Бүркіт – қазақ халқы үшін қасиетті құс, батылдық пен ерліктің символы. Ол ежелден бері аңшылықта сенімді серік болып келеді. Бүркітті баптау, баулу және оның жасын анықтау – арнайы білімді қажет ететін күрделі үрдіс. Әсіресе, бүркіттің жасын айқындау қазақ құсбегілерінің ерекше біліктілігін талап етеді.

Бүркіттің жасын қалай анықтайды?

Бүркіттің жасы оның қанатындағы, құйрығындағы қауырсындарының түсіне, аяқтарының көлеміне және тұмсығының формасына байланысты анықталады. Қазақтар бүркіттің әр жасына арнайы атау берген. Жалпы, бүркіт 12 жылға дейін әр кезеңде әртүрлі атқа ие болады.

Бүркіттің жас атаулары

1. Балапан (1 жас) – ұядан шыққан, аңшылыққа үйретілмеген бүркіт.
2. Қанат (2 жас) – алғашқы қауырсындарын жаңартып, ұшуға дағдыланған кезең.
3. Тірнек (3 жас) – аң аулауға бейімделе бастаған шақ.
4. Тоқпан (4 жас) – тәжірибесі бар, бірақ әлі толық жетілмеген бүркіт.
5. Мұзбалақ (5 жас) – күш-қайраты толысқан, аң аулауға толықтай дайын бүркіт.
6. Көктөбел (6 жас) – нағыз шеберлік деңгейіне жеткен, тәжірибелі құс.
7. Қана (7 жас) – өзге құстардан ерекшеленетін, қарулы бүркіт.
8. Жеткі (8 жас) – аңшылықта ең мықты кезеңін бастан өткерген бүркіт.
9. Мешін (9 жас) – күші сәл бәсеңдей бастаған кезең.
10. Құсбегі бүркіті (10 жас) – ерекше баптауды қажет ететін, азуын білеген қыран.
11. Шөгел (11 жас) – жасы ұлғайып, аңшылық қабілеті төмендей бастаған бүркіт.
12. Қарт бүркіт (12 жас және одан жоғары) – аңға шығуға жарамсыз, тек сәндік немесе тәлімгерлік мақсатта ұсталады.

5 жасар бүркіттің ерекшеліктері

“5 жасар бүркітті қалай атайды?” деген сұраққа жауап – мұзбалақ. Бұл кезеңде бүркіт өзінің ең мықты шағына жетеді. Оның қанаттары толық өсіп, шеберлігі артып, аң аулау қабілеті ең жоғары деңгейге көтеріледі. Мұзбалақтың басты белгілері:

• Қанаттары ұзарып, қауырсындары қою түске боялады
• Тұмсығы мықты, өткір әрі сәл иілген болады
• Көздері отты, қырағылығы артады
• Қанат қағу күші артып, ұшу жылдамдығы жоғарылайды

Мұзбалақтың бұл жастағы негізгі ерекшелігі – ол аңшылыққа ең жақсы бейімделген және құсбегілер үшін ең құнды кезең болып саналады. Себебі бұл шақта бүркіт күші мен ептілігін толық меңгеріп, аң аулаудағы ең жоғары шеберлік деңгейіне жетеді.

Мұзбалақты баптау және аңшылықтағы орны

Құсбегілер мұзбалақты ерекше күтіммен баптайды, себебі дәл осы жаста бүркіттің қабілеті шыңдалады. Оған:

• Дұрыс тамақтандыру (ет, сүйек майы, арнайы дәрумендер)
• Жетілдірілген жаттығу әдістері (алыстан аңды көру, шабуылдау, қайту)
• Қолға үйрету (адамға бауыр басуы үшін арнайы тәсілдер)

Осы жаста бүркітті аңшылыққа пайдалану ең жоғары нәтижелерге әкеледі, себебі оның қырағылығы, жылдамдығы және төзімділігі ең жоғары деңгейде болады.