7 атаны қалай білуге болады – Қазақ шежіресін тану жолдары
Қазақ халқының ұлттық салт-дәстүрлері мен өмір сүру қағидалары ғасырлар бойы қалыптасып, ұрпақтан-ұрпаққа мирас болып келеді. Соның ішінде жеті атаны білу – кез келген қазақ баласы үшін тек мәдени міндет емес, рухани-адамгершілік парыз. Бұл ұғым — ата-бабамыздың генетикалық қауіпсіздік пен туыстық сананы сақтап қалудың ең ежелгі және дана тәсілдерінің бірі.
Жеті ата деген не?
Жеті ата – бұл адам баласының ата-баба шежіресін жеті ұрпаққа дейін жатқа білуін білдіретін ұғым. Яғни, әрбір қазақ өзінен бастап әкесін, атасын, бабасын, арғы бабасын, т.б. жеті атаға дейінгі шежірені білуі тиіс. Бұл жүйе:
- Әке – бірінші ата
- Ата – екінші
- Арғы ата – үшінші
- Баба – төртінші
- Түп ата – бесінші
- Тек ата – алтыншы
- Жетінші ата – жетінші буын
Негізгі мақсат – жеті атаға дейін қыз алыспау. Бұл қағида рулық, генетикалық тазалықты сақтау, әрі қазақ қоғамының ішкі ынтымағын бұзбау үшін маңызды болған.
Неге білу керек?
Жеті атаны білу – өзіңді танудан басталады. Адам өз тегін білсе, ол өзінің қай рудан, қай жүзден шыққанын анықтай алады. Бұл өз кезегінде:
- Тектілікті сақтауға көмектеседі;
- Өзінің шыққан тегін біліп, тарихына деген құрметті арттырады;
- Туыстық қатынасты реттеп, үйленуге болмайтын адамдарды ажырата білуге жол ашады;
- Қоғам ішінде өзара сыйластық пен бауырмалдықты нығайтады.
7 атаны қалай білуге болады?
Көпшілігіміз жеті атамызды жатқа білмейміз. Алайда оны білудің жолдары бар, әрі олар күрделі емес.
1. Үлкендермен сөйлесу
Ең қарапайым әрі сенімді әдіс — ата-әжеңізден, әке-шешеңізден, ағайын-туысыңыздан сұрау. Үлкен кісілер әулет шежіресін жақсы біледі, тіпті кейбірі шежірелік кітап жазып та жүрген болуы мүмкін.
Кеңес: Әңгіме барысында естіген есімдерді жазып алып, оларды реттік тәртіпке қойып отырыңыз.
2. Шежіре кітаптарын пайдалану
Қазақтың әр руы мен тайпасының шежірелік деректері бар. Бұл деректер кітап түрінде де, интернет ресурстарында да қолжетімді. Мысалы, Арғын, Найман, Қыпшақ, Алшын, т.б. рулар туралы толық мәліметтерді табуға болады.
3. Қоғамдық қорлар мен шежірелік ұйымдар
Қазіргі таңда көптеген аймақтарда рулық-тайпалық шежірелерді зерттейтін қорлар мен ұйымдар жұмыс істейді. Олар арнайы базалар мен ақпараттар жинағын жасап, жұртшылыққа ұсынады.
4. Туыстармен отбасылық кеңестер өткізу
Үйде немесе арнайы жиын кезінде отбасылық шежіре кешін ұйымдастырып, барлығын қағазға түсіру – тамаша әдіс. Бұл – ұрпақтар арасындағы байланысты күшейтіп, балаларға ұлттық сана-сезімді сіңіруге көмектеседі.
5. Цифрлық технологияларды қолдану
Қазір түрлі шежіре жасауға арналған қосымшалар мен сайттар бар. Мысалы, “Atalar.kz” немесе “KazGenealogy” сияқты платформаларда өз ата-бағаңызды тіркеп, отбасылық ағаш жасап көруге болады.
7 атаның қоғамдағы маңызы
Жеті ата ұғымы тек қана тарихи немесе биологиялық шектеу емес. Ол — қазақтың рухани дүниетанымының өзегі. Қазіргі таңда бұл ұғым кей адамдар арасында ескілік немесе тек салт ретінде ғана қабылдануы мүмкін. Алайда оның түпкі мәні — ұрпақ тәрбиесінде, ұлттық тұтастық пен бауырластықтың негізі ретінде үлкен маңызға ие.
Мәселен, бір-бірін бұрын көрмеген екі қазақ кездесіп қалса, әдетте “қай рудансың?”, “жеті атаң кім?” деп сұрасады. Бұл — танымдық мақсат қана емес, туыстық байланысты анықтаудың, ортақтықты табудың амалы.
