Портреттеу деген не? Әдеби кейіпкердің сырт келбетін сипаттау
Міне, дәл осы әдеби бейненің сырт кескінін суреттеу қалай аталады деген сұрақтың жауабын іздесек, алдымен бұл әдістің көркем әдебиеттегі маңызын түсініп алған жөн.
Әдеби шығармада сырт келбетті суреттеу арқылы автор кейіпкердің әлеуметтік жағдайын, өмір салтын, тіпті тарихи кезеңін де көрсетеді. Мәселен, ескі заман кейіпкерлерінің киімі, шаш қою үлгісі немесе жүріс-тұрысы бірден сол дәуірдің ерекшеліктерін аңғартады. Ал заманауи образдарда бұл сипаттар мүлдем басқаша көрінеді.
Мысал:
Ыбырай Алтынсариннің шығармаларында қарапайым халықтың өкілдері шынайы сипатталады. Шығармаларынан олардың киімі, бет әлпеті, тіпті сөйлеу мәнері арқылы қандай ортадан шыққаны көрініп тұрады.
Сипаттаудың түрлері мен әдістері
Сырт келбетті бейнелеудің бірнеше тәсілі бар:
- Тура сипаттау: Автор кейіпкердің бойы, бет-әлпеті, шашы, киімі туралы нақты ақпарат береді. Бұл әдіс – ең жиі қолданылатын тәсілдердің бірі.
- Жанама сипаттау: Мұнда кейіпкердің сырт бейнесі басқа кейіпкерлердің көзқарасы арқылы беріледі. Немесе оқиға барысында байқалатын ұсақ детальдар арқылы бейнеленеді.
- Контраст арқылы сипаттау: Бір кейіпкердің сырт келбеті екіншісіне қарама-қарсы қойылып, олардың айырмашылығы айқындалады.
Кейіпкер бейнесін аша түсетін элементтер
Кейіпкердің сыртқы бейнесі оны танытуда шешуші рөл атқарады. Сондықтан авторлар мынадай элементтерге ерекше назар аударады:
- Бет әлпеті мен мимикасы: Көңіл-күйі мен ішкі сезімдерін жеткізуде маңызды.
- Киім үлгісі: Қай тапқа жататынын, мәдениетін, тіпті мінезін де көрсете алады.
- Қимыл-қозғалысы: Кейіпкердің еркіндігі мен сенімділігін (немесе керісінше) сипаттайды.
- Дауысы мен сөйлеу мәнері: Оның білімі, тегі, өмірлік тәжірибесі туралы сыр шертеді.
Неліктен сырт сипаттау маңызды?
Оқырман мен кейіпкер арасындағы байланысты нығайтады. Сырт бейне нақты әрі есте қаларлық болса, оқырман кейіпкерге тез бауыр басады.
Көркем туындының шынайылығын арттырады. Әдебиеттің негізгі міндеті – оқырманды сендіру. Ал сендіру үшін – толық, егжей-тегжейлі бейнелеу қажет.
Образды толық ашады. Мысалы, қатал мінезді кейіпкердің қалың қабақты, тік мұрынды, сұсты жүзді болуы – оның ішкі болмысымен үйлесіп тұруы заңдылық.
