Тарыдан жент жасау жолы – Қазақтың ұлттық тағамы
Қазақ халқының тағам мәдениеті ғасырлар бойы қалыптасқан, терең тарихы мен ерекше дәмдік қасиеттері бар. Соның ішінде жент – ұлттық дастарханның айрықша тағамы. Ол дәмді ғана емес, денсаулыққа пайдалы әрі қуат беретін ас ретінде бағаланады. Бұл мақалада қарапайым тарының дәмді әрі шипалы жентке қалай айналатынын толықтай баяндаймыз.
Тарының ұлттық тағамдардағы орны
Тары – қазақ халқы үшін тек дәнді дақыл ғана емес, дәстүр мен ырыстың символы. Ерте заманнан-ақ мал шаруашылығымен айналысқан халқымыз үшін ұзақ сақталатын, аз уақытта дайындалатын, тойымдылығы жоғары тағам аса қажет болды. Міне, сол қажеттіліктен жент сияқты тағамдар пайда болды.
Жент деген не?
Жент – қуырылған тары, май, қант және кейде құрма немесе жаңғақ сияқты дәмдеушілердің қосындысынан жасалатын тәтті тағам. Ол әсіресе наурыз мерекесінде, той-томалақтарда ұсынылатын сыйлы ас болып саналады. Құрамында табиғи өнімдер ғана болғандықтан, ол балаларға, қарияларға, тіпті спортпен шұғылданатын адамдарға да пайдалы.
Жент жасауға дайындық: Тарыны өңдеу
Женттің негізгі шикізаты – тары. Дұрыс өңделген тары – женттің дәмді шығуының басты кепілі. Сондықтан бұл кезеңге ерекше мән берген жөн.
1. Тарыны тазалау
Алдымен, тары мұқият іріктеліп, шаң-тозаңынан тазартылады. Бұл үшін елек немесе дәке пайдаланылады. Сапалы жент – таза тарыдан басталады.
2. Қуыру процесі
Тазартылған тарыны құрғақ табаға салып, орташа отта қуырады. Бұл процесс кезінде дәндер сары түске боялып, жағымды иіс шығарады. Қуыру тарыны құрғатып қана қоймай, оның дәмін арттырады. Тарының сырты сәл жарылған кезде – дайын деген сөз.
3. Тарыны түю
Қуырылған тарыны келіге салып түйеді немесе заманауи құралдармен ұнтақтайды. Түйілген тарының құрылымы тым ұсақ та, тым ірі де болмауы керек – маймен жақсы араласатындай жұмсақ әрі үлпілдек болуы қажет.
Жент жасау барысы
1. Майды дайындау
Жентке тек таза сары май немесе іркіттен алынған май қосылады. Майды бөлме температурасында сәл жұмсартып, оны басқа қоспалармен жақсы араласатындай күйге келтіреді. Май – женттің біріктіруші күші, ол барлық дәмдерді үйлестіреді.
2. Қант немесе бал қосу
Дәстүрлі жентке қант қосылады. Алайда денсаулықты көбірек ойлайтындар үшін балмен алмастыруға болады. Бұл жағдайда женттің дәмі сәл өзгеше, бірақ ерекше тәтті әрі пайдалы болып шығады.
3. Бәрін араластыру
Дайындалған түйілген тарыға май мен қантты қосып, қолмен немесе шанышқымен мұқият араластырады. Қоспа біртекті, майы сіңіп, жұмсақ әрі иілімді болуы тиіс.
4. Қалыпқа келтіру
Араластырылған қоспаны табаққа немесе арнайы қалыптарға салып, қатты басып нығыздайды. Осылайша ол бірігіп, пішінін сақтайтын болады. Қалыпқа түскен соң оны салқын жерге қойып, кем дегенде 2-3 сағат қатырады.
5. Кесіп, ұсыну
Жент қатқан соң оны тіктөртбұрыш, үшбұрыш немесе дөңгелек етіп кесіп, дастарханға қояды. Ол шаймен, қымызбен немесе сүтпен жақсы үйлеседі.
Женттің пайдасы
Жент – тек тәтті тағам емес, денсаулыққа пайдалы өнім. Оның құрамындағы майлар, тары дәндері мен табиғи тәттілер:
- Қуат береді
- Ас қорытуды жақсартады
- Тәбетті ашады
- Ұзақ уақыт аштық сезімін болдырмайды
Сондықтан ол бұрынғы кезде жолға шыққанда немесе алыс сапарға азық ретінде пайдаланылған.
Қазіргі жент: дәстүр мен жаңашылдықтың үйлесімі
Бүгінде жент түрлі нұсқада дайындалады: кейбіреулер оған жаңғақ, мейіз, құрма, кокос жаңғағы сияқты қосымша дәмдер енгізіп, жаңаша түрлендіріп жүр. Бұл да ұлттық тағамның заман талабына сай бейімделуінің белгісі.
Алайда негізгі сұрақ – тары қалай жентке айналады – бұрынғыша өз маңызын жойған жоқ. Себебі, жентті ерекше ететін – оның арқауы, яғни тары. Дұрыс қуырылып, мұқият түйілген, сапалы тары ғана женттің табиғи дәмін аша алады.
