Резус конфликт қалай дамиды: Ана мен бала арасындағы иммундық сәйкессіздік
Адам өмірінің ең нәзік әрі күрделі кезеңі — құрсақтағы баланың дамуы. Бұл кезеңде ананың денсаулығы мен баланың қалыпты өсуіне көптеген фактор әсер етеді. Солардың бірі – қанының резус-факторымен байланысты иммундық сәйкессіздік.
Қарапайым тілмен айтқанда, бұл – ананың ағзасы баланың қанына «жат» деп қарап, оған қарсы антидене түзе бастауы. Бұл жағдай ғылыми тілде резус конфликт деп аталады.
Осы құбылыс қалай дамитынын және оның алдын қалай алуға болатынын қарапайым әрі түсінікті етіп баяндап көрейік.
Резус-фактор деген не?
Әр адамның қаны белгілі бір топқа жатады (I, II, III, IV) және оның құрамында арнайы ақуыздар – антигендер болады. Соның бірі – резус-фактор (Rh). Егер бұл ақуыз адамның эритроциттерінде бар болса, оның қаны резус-позитивті, ал жоқ болса – резус-негативті деп саналады.
Әлем халқының көпшілігінде резус-фактор позитивті болады. Қазақстанда да шамамен 85% халықта Rh+ бар. Бірақ қалған 15% адамда бұл фактор жоқ — яғни Rh−.
Қауіпті жағдай қалай туындайды?
Резус конфликті резус-негативті әйел резус-позитивті баланы көтерген кезде туындауы мүмкін.
Бұл қалай болады?
- Ана мен баланың қаны бір-бірімен тікелей араласпайды, бірақ кейбір жағдайларда (мысалы, босану, түсік, ішкі қан кету немесе инвазивті процедуралар кезінде) аздаған қан баланың қанынан ананың қан айналымына өтіп кетуі мүмкін.
- Егер ананың қаны Rh− болса, ал ұрықтанған әке резус-позитивті болса, ұрық та Rh+ болуы мүмкін.
- Сол кезде ананың иммундық жүйесі баланың эритроциттерін «бөгде дене» ретінде қабылдап, антиденелер түзе бастайды.
Алғашқы жүктілікте неге қауіп төмен?
Көбінесе алғашқы жүктілік кезінде ананың иммундық жүйесі әлі антидене түзіп үлгермейді. Сондықтан бірінші баланың өміріне бұл резус сәйкессіздік айтарлықтай қауіп төндірмейді.
Алайда, егер бұл жағдай кезінде иммундық жады қалыптасса, екінші және одан кейінгі жүктіліктерде резус конфликт ықтималдығы бірнеше есе артады. Бұл жағдайда антиденелер ұрықтың эритроциттерін жойып, гемолитикалық ауруға себеп болуы мүмкін.
Гемолитикалық ауру деген не?
Бұл — ұрық немесе жаңа туған нәресте қанының эритроциттері антиденелер әсерінен бұзылып, анемия, сарғаю, кейде бас миының ісінуі, тіпті өлімге әкелуі мүмкін ауыр патология.
Нәрестеде мынадай белгілер байқалуы мүмкін:
- тері мен көздің сарғаюы (туа салысымен);
- әлсіздік, нашар ему;
- бауыр мен көкбауырдың ұлғаюы;
- ауыр жағдайда – ми зақымдалуы, су жиналу (гидроцефалия).
Алдын алу жолдары бар ма? Иә, бар!
Қазіргі медицинада бұл мәселеге алдын алу шаралары жақсы дамыған.
Міндетті қадамдар мыналар:
- Жүкті болуды жоспарлаған кезде әйелдің және күйеуінің резус-факторын анықтау;
- Егер әйел Rh−, ал күйеуі Rh+ болса, онда жүктілік кезінде анаға үнемі антиденелер деңгейін бақылап отыру керек;
- Егер антидене табылса, ұрықтың жағдайы УДЗ және арнайы қан талдаулары арқылы үнемі қадағаланады.
Иммуноглобулин – басты қорғаныс
Жүктіліктің 28-ші аптасында және босанудан кейін 72 сағат ішінде Rh− әйелге анти-D иммуноглобулин егіледі. Бұл препарат ана ағзасының антидене түзуіне жол бермей, келесі жүктіліктерде резус конфликті дамуына тосқауыл болады.
Бұл процедура қауіпсіз және өте тиімді. Көптеген елдерде бұл тәжірибе міндетті түрде қолданылады.
Тәжірибеден кеңес
- Егер сіздің қаныңыз Rh− болса, бұл балалы болуға кедергі емес. Жай ғана медициналық бақылауды мұқият ұстану жеткілікті.
- Медициналық картанызда резус-фактор анық көрсетілуі керек, әсіресе жүктілік кезінде немесе қандай да бір операция алдында.
- Жүктілікке дейін және жүктілік барысында резус-фактор бойынша тексерілу – отбасы денсаулығы үшін маңызды қадам.
