Өнертабыс деген не? Қарапайым идеядан үлкен жаңалыққа дейін
Бүгінгі күннің өмір сүру салты, біз пайдаланатын құрылғылар, киімімізден бастап көлігімізге дейін – бәрі бір кездері қарапайым ойдан туындаған. Осы тұрғыдан алғанда, өнертабыс – адамзат дамуының қозғаушы күші десек артық айтпаймыз. Бірақ, “өнертабыс дегенді қалай түсінесің?” деген сұраққа әркім әртүрлі жауап беруі мүмкін.
Мен үшін өнертабыс дегеніміз – бар нәрсені жаңа қырынан көру, қиындықты шешудің тосын әрі тиімді жолын табу. Бұл тек ғалымдардың немесе инженерлердің ісі емес. Кез келген адамның күнделікті өмірде жасап жүрген кішігірім жаңалықтары да өз алдына өнертапқыштықтың белгісі болуы мүмкін.
Өнертапқыштықтың негізі – байқағыштық пен қиял
Кез келген өнертабыстың түп негізінде – бір мәселе жатады. Бұл мәселе адамға қолайсыздық тудырады, уақытын алады немесе оның өмір сапасын төмендетеді. Міне, сол сәтте қиял мен байқағыштық іске қосылады. Мысалы, ерте заманда от жағудың өзі үлкен өнертабыс еді. Ал бүгінгі таңда біз жылдам интернет, жасанды интеллект немесе электр көліктері секілді күрделі шешімдерді талқылаймыз.
Өнертапқыш адам – жай ғана арманшыл емес, сонымен бірге шешім таба білетін практик. Ол заттардың арасындағы бұрын байқалмаған байланысты көріп, соны пайдалана алады.
Өнертабыс тек техника емес
Адамдар көбінесе өнертабысты техникамен, механикалық құралдармен байланыстырады. Бірақ бұл өте тар ұғым. Өнертабыс – кез келген салада пайда болуы мүмкін жаңалық. Мысалы:
- Әлеуметтік инновациялар: қарияларға арналған мобильді қосымша
- Білім беру жүйесіндегі жаңаша әдіс: оқушылардың қызығушылығын арттыратын ойын түріндегі сабақтар
- Дизайндағы өзгеріс: экологиялық таза материалдармен жасалған киім
Осының бәрі – шын мәнінде, өнертапқыштықтың көрінісі.
Қарапайым идея – үлкен өзгерістің бастауы
Бір қарағанда ұсақ-түйек болып көрінетін идея – әлемді өзгертуі мүмкін. Мысалы, Velcro (жабысқақ бекіткіш) табиғаттан шабыт алған өнертабыс. Бір инженердің киіміне жабысып қалған репей шөбінен алған идеясы бүгінде миллиондаған адамның күнделікті өмірінде қолданылады. Бұл – жай ғана табиғатты байқаудан туындаған шешім.
Жасанды интеллект пен технология дәуіріндегі өнертапқыштық
Қазіргі заманда технология мен цифрлық құралдардың дамуы өнертапқыштыққа жаңа мүмкіндік ашты. Бұрын идеяны іске асыру үшін үлкен зауыт немесе капитал қажет болса, қазір 3D-принтер, кодтау платформалары, тіпті краудфандинг арқылы қаражат жинау мүмкіндігі бар.
Енді бір ғана ноутбук пен интернеттің көмегімен адам өз идеясын бүкіл әлемге таныта алады. Бұл – жастарға берілген үлкен мүмкіндік. Ең бастысы – батылдық пен табандылық қажет.
Өнертапқыштық – тек нәтиже емес, үдеріс
Адамдар көбінесе тек соңғы өнімге ғана қызығады – мысалы, смартфон немесе жаңа бағдарлама. Бірақ өнертапқыштық – үздіксіз ізденіс пен қателіктер арқылы қалыптасатын үдеріс. Көптеген атақты өнертабыстар бірнеше сәтсіздіктен кейін ғана жүзеге асқан.
Мысалы, Томас Эдисон лампаны ойлап тапқанша мыңнан астам сәтсіз тәжірибе жасаған. Бірақ ол бұған: “Мен сәтсіздікке ұшыраған жоқпын. Жай ғана жұмыс істемейтін 1000 жол таптым,” – деп қараған. Бұл – өнертапқыштыққа тән көзқарас.
Қазақ халқының өнертапқыштық рухы
Өнертапқыштық тек қазіргі заманның ғана емес, қазақ халқының да қанында бар қасиет. Ежелгі бабаларымыз киіз үй, домбыра, ер-тоқым, жүк артатын арба сияқты өнертабыстарымен табиғатпен үйлесімді өмір сүрген. Мұның бәрі – тәжірибеге, ортаға және қажеттілікке негізделген практикалық шешімдер. Бүгінгі таңда да осы дәстүрлі даналықты заманауи идеялармен ұштастыру – тың бастамаларға жол ашады.
Өнертапқыштықты дамыту жолдары
Өнертапқыш болу үшін міндетті түрде ерекше қабілет немесе білім керек емес. Келесі қадамдарды күнделікті әдетке айналдырсаңыз, шығармашылық қабілетіңіз арта түседі:
- Сұрақ қойыңыз: “Неліктен бұл осылай?”, “Қалай басқаша істеуге болады?”
- Байқаңыз: Қарапайым заттардың арасындағы ерекше байланысты іздеңіз.
- Қателіктен қорықпаңыз: Әрбір сәтсіздік – жаңа мүмкіндік.
- Күнделік жүргізіңіз: Идеяларыңызды жазып жүріңіз, тіпті ең оғаш дегендері де маңызды.
- Басқалармен бөлісіңіз: Жаңа көзқарас пен сын – жетілуге бастар жол.
