Жауын Шашын Қалай Пайда Болады Сипаттап Жаз – Қарапайым түсіндіру

Аспанды бұлт торлаған сайын, көпшілігіміздің ойымызға “бүгін жаңбыр жауатын шығар” деген ой келеді. Бірақ сол жаңбырдың, қардың немесе бұршақтың қайдан, қалай пайда болатынын ойланып көрдіңіз бе? Бұл – табиғаттың күрделі әрі ғажайып үдерісі. Осы мақалада жауын-шашынның пайда болу жолын қарапайым әрі қызықты түрде сипаттап өтеміз.

Атмосферадағы ылғалдың рөлі

Жауын-шашынның бастамасы атмосферадағы ылғалмен тығыз байланысты. Ауа құрамында әрдайым су буы болады. Бұл су буы өзендерден, көлдерден, мұхиттардан және тіпті адамдар мен жануарлардан булану нәтижесінде ауаға көтеріледі.

Күннің жылуы жер бетіндегі суды буландырады. Буланған су ауа қабатына көтеріліп, белгілі бір биіктікке жеткенде температураның төмендеуіне байланысты суықпен кездеседі. Нәтижесінде су буы конденсацияланады – яғни, су тамшыларына айналады.

Бұлттардың түзілуі

Су буы суық ауамен түйіскенде кішкентай су тамшыларына немесе мұз кристалдарына айналып, бірігіп бұлттарды құрайды. Бұлттардың құрамы мен түрі ауа температурасына, ылғалдылыққа және жел бағытына байланысты өзгеріп отырады.

Циррусты, кумулюсті, және стратусты бұлттар — ең жиі кездесетін бұлт түрлері. Әсіресе кумулюсті бұлттар көлемді әрі тығыз болады, олардан найзағайлы жаңбыр жаууы мүмкін.

Жауын-шашынның басталу кезеңі

Бұлттардағы су тамшылары өзара соқтығысып, бір-біріне жабысып, ауырлай бастайды. Бір сәтте олар соншалықты ауыр болып кетеді, енді ауа оларды ұстап тұра алмайды. Осы кезде тамшылар жерге қарай құлай бастайды — бұл жауын-шашынның басталғанын білдіреді.

Міне, осы жерде біз кілт сөзімізді қолдана аламыз:
Жауын шашын қалай пайда болады деген сұрақтың жауабы – бұлттардағы су тамшыларының салмақ жинап, ауаға төтеп бере алмай, жерге құлауымен байланысты.

Жауын-шашын түрлері

Жауын-шашын бірнеше түрге бөлінеді. Бұл тек ауа температурасына ғана емес, сонымен қатар атмосфералық қысымға да байланысты.

• Жаңбыр – ең кең таралған түрі. Ол жылы мезгілде жиі жауады.
• Қар – ауа температурасы 0°C-тан төмен болғанда жауады. Су тамшылары мұз кристалдарына айналып, қар түрінде түседі.
• Бұршақ – конвективті бұлттарда пайда болады. Олар қатты және кенеттен жауады.
• Күйреуік жаңбыр (мұз жауын) – жауын тамшылары жерге түсер алдында қатпай, бірақ жерге түскенде тез қатып, мұз қабатын түзейді.

География мен климаттың әсері

Жауын-шашынның мөлшері мен жиілігі жердің географиялық орналасуына байланысты әр түрлі болады. Мысалы, экваторлық аймақтарда жауын-шашын өте көп түседі, себебі бұл жерлерде булану жоғары және атмосфералық айналым белсенді.

Керісінше, шөлейтті аймақтарда жауын-шашын өте сирек кездеседі. Қазақстанның кейбір өңірлерінде де жылдық жауын-шашын мөлшері 100 мм-ден аспайды.

Климаттың өзгерісі мен жауын-шашын

Соңғы жылдары климаттың өзгеруіне байланысты жауын-шашын режимі де өзгеріске ұшырауда. Кейбір аймақтарда құрғақшылық көбейсе, басқаларында су тасқынына алып келетін жауын-шашын артып келеді. Бұл құбылыстар ауыл шаруашылығына, су қорына және экожүйелерге әсер етеді.

Адамның араласуы

Адамзаттың табиғатқа әсері жауын-шашын процесіне де әсер етуі мүмкін. Мысалы:

• Ормандарды кесу – булану процесінің төмендеуіне әкеледі.
• Қала құрылысы – ауаның жылу балансына әсер етеді, бұл өз кезегінде бұлт түзілуіне әсер етуі мүмкін.
• Жасанды жауын шақыру – кейбір елдерде бұлтқа арнайы химиялық заттар шашып, жауын жауғызу әдісі қолданылады.

Қызықты дерек

Сіз білесіз бе? Гавай аралдарында кейде бір мезгілде жаңбыр жауып, күн жарқырап тұрады. Бұл табиғи құбылыс кемпірқосақтың пайда болуына себепші болады.