Жануарлар қалай дыбыстайды – Табиғат тілі
Айналамыздағы жануарлар әлемі біз ойлағаннан да алуан түрлі. Әрбір жануардың өзіне тән дыбысы бар, ол – олардың бір-бірімен тілдесу, қауіптен ескерту, мекенін қорғау немесе серік табу тәсілі. Табиғаттағы әрбір үн — бұл тіршіліктің бір бөлігі, тірі организмдердің өзінше сөйлесуі. Жануарлар қалай дыбыстайды деген сұрақ осы сәтте туындайды, әрі бұл сұраққа жауап іздеу арқылы біз олардың әлеміне тереңірек үңіле аламыз.
1. Ит пен мысықтың таныс дыбыстары
Күнделікті өмірімізде жиі еститін жануарлардың бірі — иттер мен мысықтар. Иттер арлауы, үргені немесе қыңсылағаны арқылы сезімін білдіреді. Үрген кезде, олар қауіп туралы ескертуі мүмкін немесе бөтен адам келгенін білдіреді. Ал қыңсыласа, бұл оның бір нәрсеге көңілі толмай тұрғанын немесе өзін жайсыз сезінетінін көрсетеді.
Мысықтар мияулау арқылы назар аудартады. Олардың пырылдауы, әсіресе сипағанда немесе жайлы жерде болғанда, тыныштық пен рахаттың белгісі. Ал ысылдау — қорғану реакциясы, бұл сәтте олар өзін қауіпте сезінеді.
2. Құстардың сазды әуендері
Құстардың дыбыстары — табиғаттың ең әсем саздарының бірі. Әр құс түрінің өз үні бар: сандуғаштың сайрауы, қарғаның қарқылы немесе көкектің көктемгі шақыруы бәрі де ерекше.
Көптеген құстар жұп табу үшін немесе өз аумағын белгілеу мақсатында сайрайды. Мысалы, бұлбұл еркек құс таң атысымен әсем ән айтып, ұрғашысына назар аударуға тырысады. Ал сауысқан секілді құстар қатты және жедел дыбыстар арқылы бір-бірімен қауіпті жағдайларда хабарласады.
3. Үлкен аңдардың гүрілі мен ақыры
Арыстан, жолбарыс, аю сияқты ірі жыртқыштар өз дауыстарымен қорқыныш ұялата алады. Мысалы, арыстанның ақырған үні бірнеше шақырымға дейін естіледі. Бұл — оның үстемдік пен аумақтық бақылау белгісі. Аюдың гүрілі — қауіп-қатер кезінде немесе ашуланған кезде шығатын дауыс.
Бұл аңдардың дыбыстары байланыс құралы ғана емес, сонымен қатар олардың күш-қуатын көрсететін тәсіл болып табылады. Кейде бұл дыбыстар басқа жануарларды қорқытып, оларға жол бергізбеу мақсатында да шығарылады.
4. Теңіз жануарларының дыбысы
Су асты әлемінде де дыбыстар маңызды рөл атқарады. Киттер мен дельфиндер бір-бірімен ультрадыбыстық сигналдар арқылы сөйлеседі. Киттердің ұзақ әрі күрделі әндері су астында ұзақ қашықтықтарға таралады. Бұл әндер олар үшін байланыс және бағыт-бағдар алу тәсілі.
Дельфиндер болса, ысқырық және шиқылдауға ұқсас дыбыстар шығарады. Олар топтасып өмір сүретін жануарлар болғандықтан, өзара бір-бірін шақыру немесе ойын барысында қарым-қатынас жасайды.
5. Шөл және орман жануарлары
Шөл далада мекендейтін түйелер кейде ыңылдап немесе ыңыранып дыбыс шығарады. Бұл олардың шаршағанын, аш немесе шөлдегенін білдіреді. Сонымен қатар түйелер шөп шайнағанда немесе күйзелгенде де үн шығарады.
Ал орманда өмір сүретін маймылдар қатты айқайлап, шу шығару арқылы бір-біріне белгі береді. Әсіресе қауіп төнген жағдайда, бүкіл топ бірдей шу шығарып, ескерту жасайды. Бұл — олардың бірлесіп әрекет етуіне мүмкіндік береді.
6. Жәндіктер мен қосмекенділердің дыбыстары
Кейбір жәндіктердің де өзінше дыбыстары бар. Мысалы, шегіртке немесе цикада күн ысыған кезде қатты шырылдайды. Бұл дыбыстар көбіне еркек жәндіктердің ұрғашыларын шақыруына арналған.
Құрбақалар мен бақалар да түнде бұлақ немесе көл маңында дыбыстар шығарады. Бұл олардың көбейіп, ұрпақ жалғастыру кезеңіндегі қарым-қатынасы.
Неліктен дыбыстар маңызды?
Жануарлар үшін дыбыстар — өмір сүрудің негізгі құралы. Олар арқылы қауіпті сезеді, бір-бірімен байланыс орнатады, не өздерінің жағдайын білдіреді. Дыбыстар сонымен қатар түр ішіндегі тәртіпті сақтауға, жұп табуға және қоршаған ортамен өзара әрекет етуге көмектеседі.
