Жансыз затқа табыну қалай аталады: фетишизм туралы түсінік
Адамзат баласы өз тарихында әртүрлі сенім түрлерін дамытты. Табиғат күштеріне бас ию, жануарлар мен өсімдіктерге ерекше мән беру – бәрі де ежелгі наным-сенімнің бір бөлігі болған. Солардың арасында жансыз затқа табыну ерекше орын алады. Ғалымдар мұндай құбылысты фетишизм деп атайды.
Фетишизм – адамның тұрмыстық заттарға, тастарға, ағаштарға, әшекейлерге немесе басқа да жансыз дүниелерге құдіретті күш таңуы. Бұл сенім бойынша заттар адамның өміріне әсер етіп, сәттілік әкеледі немесе керісінше, бәле-жаладан қорғап тұрады деп есептелген.
Фетишизмнің пайда болуының себептері қандай?
Ежелгі адамдар табиғат құбылыстарын түсіндіре алмағандықтан, оларды тылсым күштің көрінісі деп қабылдады. Бір зат ерекше әсер қалдырса немесе маңызды оқиғамен байланыстырылса, ол зат қасиетті деп саналды. Мысалы:
- Тас немесе ағаш кесіндісі ерекше формасымен көзге түсті.
- Белгілі бір затты ұстаған соң аң аулау сәтті өтті.
- Әшекей бұйым киіп жүргенде аурудан жазылды.
Осындай оқиғалар адамдарды затқа ерекше күш таңуға итермеледі.
Қазіргі заманда фетишизм қалай көрініс табады?
Бүгінгі күнде фетишизм тек діни сенім түрінде ғана емес, тұрмыстық әдеттерде де байқалады. Мысалы:
- Біреулер белгілі бір жүзікті әрқашан емтиханға барғанда тағып алады.
- Басқалар белгілі бір ойыншықты немесе әшекейді өзіне “сәттілік әкеледі” деп сақтайды.
- Кейбір спортшылар өздерінің “бақытты киімдері” бар екенін айтады.
Әрине, мұндай әдеттер көбіне бейсаналы түрде орын алады және адамдар оларды толыққанды діни сенім деп қабылдамайды. Бірақ бұл да фетишизмнің жұмсақ көрінісі саналады.
Фетишизмнің адам өміріне әсері қандай?
Фетишизм кейде адамдарға психологиялық тұрғыда қолдау береді. Егер адам бір заттың өзіне күш беретінін сезсе, ол сенімдірек әрекет етеді. Бұл ішкі қорқынышты жеңуге, күйзелісті азайтуға көмектеседі. Бірақ кей жағдайда жансыз заттарға шамадан тыс тәуелділік туындаса, ол адамның дербес шешім қабылдау қабілетіне кедергі келтіруі мүмкін.
