Мал тәтті дегенді қалай түсінесің?
Қазақ халқының дүниетанымы мен өмір салты ғасырлар бойы мал шаруашылығымен тығыз байланыста дамыды. Сондықтан да халқымыздың тілінде мал мен тұрмысқа қатысты терең мағынаға ие мақал-мәтелдер, тұрақты тіркестер көптеп кездеседі. Солардың бірі — “Мал тәтті” деген сөз. Бұл тіркес жай ғана “малдың дәмі жақсы” деген мағынада емес, одан әлдеқайда кең мазмұнды, философиялық ойды білдіреді.
Мал – халықтың тіршілігінің тірегі
Қазақ үшін мал – тек тамақ көзі ғана емес, байлықтың, тұрмыстың, әлеуметтік жағдайдың көрсеткіші. Малдың арқасында отбасы өз күнін көріп, бала-шағаны асырап, ел қатарына қосылған. Сондықтан халқымыз малды аса қадірлеп, ерекше күтіммен қараған.
“Мал — адамның қанаты” деген мақал да осыны меңзейді. Ертеректе мал ұстау адамның еңбексүйгіштігін, ақылдылығын және болашақты ойлай білетіндігін білдіретін. Себебі мал – жылдам табыс емес, оны көбейтіп, бағу үшін ұзақ уақыт, сабыр мен еңбек керек.
“Мал тәтті” тіркесінің астарлы мәні
“Мал тәтті” дегенді қалай түсінуге болады? Бұл жерде “тәтті” сөзі бал дәмі сияқты емес, адамның жүрегіне жақын, қымбат, сүйікті деген мағынада қолданылып тұр. Яғни, бұл тіркес арқылы қазақ:
- Мал — адамға тәннің дәмін емес, жанның рахатын сыйлайды,
- Ол — еңбектің жемісі, тіршіліктің негізі,
- Сондай-ақ адам мен табиғаттың үйлесімін білдіретін дүние, – деген ойды жеткізеді.
Мал тәтті – ол тек қазақтың байлығына деген көзқарасын емес, дүниетанымын, табиғатқа, еңбекке деген құрметін білдіретін сөз тіркесі.
Қазақ пен малдың арасындағы ерекше байланыс
Қазақ баласы атқа мінуді, мал бағуды, жылқының мінезін тануды бала кезінен үйреніп өскен. Мал баққан адамға табиғатпен етене жақын болу тән: ол жыл мезгілдерінің ауысуын, шөптің өсуін, малдың күйін бақылап отырады. Бұл – тек кәсіби дағды емес, тіршіліктің философиясы.
Көшпелі өмір салты – малға тәуелді өмір салты. Қысқа азық дайындау, жайлау мен қыстау арасында көшіп жүру, жыл мезгілдеріне бейімделу – мұның бәрі мал шаруашылығына бейімделген өмірлік жүйе.
Қазақтың рухани мұрасындағы малдың орны
Қазақ фольклорында, жыр-дастандарда, әндер мен аңыздарда мал – береке мен байлықтың символы ретінде көрінеді. Мысалы, батырлар жырында “мың қой, жүз жылқысы бар” деген сипаттамалар жиі кездеседі. Бұл – сол адамның әлеуметтік деңгейінің, ел арасындағы абыройының көрсеткіші.
Сонымен қатар, мал – дәстүрлі жоралғыларда да маңызды рөл атқарады:
- Құда түсу, қалың мал төлеу – мал арқылы орындалады;
- Асық ойындары – қойдың асығы арқылы ойналады;
- Құрбандық, сүндет той, еске алу – бәрі малмен байланысты;
- Тіпті өлім-жітімде де “мал қайғыны жеңілдетер” деген түсінік бар.
Қазіргі қоғамда “мал тәтті” ұғымының мәні
Бүгінгі таңда технология дамып, ауыл шаруашылығына автоматтандыру мен жаңашыл тәсілдер еніп жатса да, малдың мәні өзгерген жоқ. Керісінше, ауылда мал ұстайтын адам – өзін-өзі қамтамасыз ете алатын, еңбекқор, дербес тұлға ретінде бағаланады.
Қалалық өмірде бұл тіркес сәл өзгеше қабылдануы мүмкін. Бірақ ол – табиғи тіршілікті, еңбектің қадірін аңсап тұратын жүректің үнін білдіретін сөз. Малға тәуелді болу емес, малмен етене болу – табиғатпен үйлесімді өмір сүру дегенді білдіреді.
