Қазақстанға әлемдік сабақ: ГМК-ны қолдау және инвесторды ынталы ұстау жолдары (2-бөлім)
Қазақстанның тау-кен-металлургиялық кешенін (ГМК) дамытып, оны капитал ағымын тартатын емес, өсімнің қозғаушы күші етуге қалай болады? dailykz материалдың бірінші бөлімінде басқа елдердің тәжірибесін қарастырған болатын. Екінші бөлімде Тау-кен және металлургиялық кәсіпорындар ассоциациясының атқарушы директоры Николай Радостовецпен ГМК саласын реттеу қалай ұйымдастырылғанын талдадық.
Қазақстандағы реттеу құрылымы
ГМК – елдің технологиялық болашағының негізі. Сондықтан Қазақстан үшін саланы қолдау маңызды. Радостовецтің айтуынша, әсіресе лицензиялау, салық және мемлекеттік қатынастарды жеңілдету қажет.
Салықтық жүктеме: нақты жағдай
АГМП басшысы атап өткендей, ГМК-ға нақты қаржылық жүктеме барлық міндетті төлемдерді есепке алғанда 55–60%-ға жетеді. Бұл көрсеткіш тек негізгі салықтармен шектелмейді.
Ассоциация мәліметінше, есептеу кезінде барлық төлемдер мен олардың салық салынатын табысқа қатынасы қарастырылады. Нәтижесінде, Қазақстандағы салықтық жүктеме әлемдік деңгейден 10–15% жоғары болып, инвесторлардың қызығушылығын шектейді.
Мемлекеттік органдар жиі төленген салықтарға сүйеніп, өндіріс шығындары мен құрал-жабдықтардың амортизациясын есепке алмай жатады, бұл капиталға көп талап ететін салалар үшін әділетсіз болып көрінеді.
Салықтық реттеу: қысым мен ынталандыру арасындағы баланс
Радостовецтің пікірі бойынша, шикізат көлемі төмендеп жатқанда салық саясатын күшейту қате болады. Оның орнына тұрақтылық пен ынталандыру қажет.
Эксперт Қазақстанға болжамды, тұрақты және танымал салық жүйесі қажет деп санайды. Бұл инвестицияларды тартуға, жаңа өндірістер мен қайта өңдеуді дамытуға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, жаңа Салық кодексі бойынша салықтық жағдайларды бірнеше жылға бекіту және қайта қарауға мораторий енгізу ұсынылады. Бұл бизнестің сенімін арттырады.
Өңдеу деңгейін ескеретін салық
Енді жаңа кодекс бойынша переработка ынталандырылады, ал шикізатпен бірдей салық салынбайды. Радостовец атап өткендей, ГМК өнімділікті арттыруға және жаңа өндіріс бөліктерін құруға ынталандырылады.
Әкімшілік және лицензиялық реттеу: кодекстердің өзара байланысындағы олқылықтар
Лицензия алу кезінде бюрократия сақталады, кейде жер иелерімен дау туындайды. 2017 жылғы Жер, су және экология заңдарымен байланыс әлсіз. Мемлекет осы мәселелерде белсенді араласуы керек.
Экспорттық реттеу: баж салығына ермеңіз
Радостовец экспорттық баж салу туралы үнемі талқылаулар инвесторлар үшін тұрақсыздық сигналы екенін айтады. 2025 жылы үш рет ұсынылған ЭТП енгізу идеялары саланың сеніміне кері әсер етеді.
Экологиялық реттеу: өту кезеңі мен ресурстар қажет
НДТ технологияларын енгізу қаржы, энергия және уақытты талап етеді. Радостовецтің пікірінше, шектеулер емес, ынталандыру қажет: экологиялық таза өндірістерді қолдау және кезең-кезеңімен талаптарды енгізу.
Болашақ: даму концепциясы және логистика
Сала 5 жылдық ұлттық даму концепциясын қажет етеді. Экспорт пен ішкі қайта өңдеудің мөлшері, ынталандыру шаралары, тарифтер мен логистика айқын болуы тиіс.
Тұрақтылық – басты стратегия
Қазақстандағы ГМК реформаларды бастады: ERG коксохимиялық өндірісті іске қосты, «Казахмыс» және KAZ Minerals мыс фабрикаларын салып жатыр. Өндірістер өз еркімен металдарды ішкі нарыққа төмен бағада жеткізуде.
Радостовецтің пікірі бойынша, ГМК табысты даму үшін басты принцип – реттеуші тұрақтылық. 5 жылға түсінікті шарттар берілсе, жаңа өндірістер, салықтар мен жұмыс орындары пайда болады.
