Дұға что это – исламдағы мәні мен қазақ дәстүріндегі орны
Әр мұсылман күнделікті жиі айтатын дұғалардың бірі – истиғфар дұғасы:
Арабша: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَارْحَمْنِي وَاهْدِنِي وَعَافِنِي وَارْزُقْنِي
Транскрипция: Аллаһумма-ғфир ли, уа-рхамни, уахди-ни, уа-‘афини, уа-рзуқни.
Мағынасы: «Уа, Алла! Мені кешіре гөр, маған мейірім ет, тура жолға баста, амандық бер және ризығыңды нәсіп ет» (Муслим, «Салат», 596).
Дұғаның қайнар көздері
Дұға – Құран аяттарында да, хадистерде де кеңінен кездеседі. Мысалы:
- «Раббым! Маған білімімді арттыр» (Таһа, 20:114).
- «Раббым! Шынында, мені кешір де, маған мейірім ет! Сен – мейірім етушілердің ең қайырлысысың» (Муминун, 23:118).
- Пайғамбарымыздың (с.а.у.) дұғасы: «Уа, жүректерді аударушы Алла! Жүрегімді дініңде тұрақтандыр» (әт-Тирмизи, «Дағуат», 2140).
Ғұламалар дұғаның адам өмірінде иман мен сабырды бекітетін ең маңызды амал екенін айтқан. Имам Ибн Қайим: «Дұға – тағдырдың қаруы. Ол келетін сынақты тосады, келгенін жеңілдетеді» деген.
Дұғаны қашан және қалай оқу керек?
Дұғаны кез келген уақытта айтуға болады. Бірақ хадистерде дұғаның қабыл болуына көбірек үміт артылатын сәттер көрсетілген:
- Таң намазы мен ақшам арасындағы уақыт;
- Жұма күні, әсіресе «Аср» намазынан кейін;
- Қағба алдында, қажылық кезінде;
- Жауын жауып тұрған шақта;
- Ораза тұтушының ауыз ашар алдындағы дұғасы;
- Түннің соңғы үштен бір бөлігінде.
Дұға жасаудың әдебі де бар: алдымен Аллаға шүкір айтып, мадақтау, Пайғамбарға салауат айту, содан кейін ғана тілек білдіру.
Дұғаның рухани мәні мен даналығы
Дұға – адамның рухын тазартады, үмітін оятады, жүрегіне сабыр мен тыныштық береді. Адам өз мұқтажын Раббысына тапсырып, Оған тәуекел еткенде, жүрегіне сенім ұялайды. Қазақта: «Жаратқанға жалбарынсаң, жолың ашылар» деген нақыл бар. Бұл – дұғаның тек тілмен емес, жүрекпен жасалуы керектігін көрсетеді.
Дұғаның қазақ мәдениетіндегі орны
Қазақ халқы дұғаны әрқашан өмірінің бір бөлігі еткен. Бала дүниеге келгенде, қыз ұзатқанда, ас бергенде, тіпті сапарға шыққанда да бата берілген. Бұл – дұғаның халықтық үлгісі. Батаның түбірінде де дұға жатыр. Мысалы, үлкен кісілер: «Алла жар болсын!», «Жолың болсын!», «Ұрпағың көп болсын!» деп тілек айтқан. Осылайша қазақ мәдениетінде дұға тек діни ғана емес, әлеуметтік мәнге ие болған.
Практикалық кеңестер
- Дұғаны ықыласпен, шын жүректен айту керек.
- Тек өзіне ғана емес, ата-анаға, отбасына, мұсылмандарға дұға ету сауапты.
- Дұғада асықпау, «неге орындалмай жатыр» деп күмән келтірмеу қажет.
- Күнәға, харамға апаратын істерді тілемеу керек.
Жиі кездесетін қателіктер
- Дұғаны тек ауыр шақта еске алу – қате. Дұға үнемі жасалуы тиіс.
- Құр тілмен қайталау, жүрек қатыспау.
- Дұға міндетті түрде «қабыл болу керек» деп ойлау. Ал шын мәнінде Алла дұғаға үш түрлі жауап береді: тілегін беру, жамандықты қайтару немесе ақыретке сақтап қою.
Халықтық нұсқалар мен әдет-ғұрыптар
Қазақ арасында «бата» дәстүрі дұғаның ерекше түрі болып есептеледі. Мысалы, жас жұбайларға: «Бір жастықта қартайыңдар!» – деген баталар айтылады. Сондай-ақ, ел қорғаған батырларға, сапарға шыққан жолаушыға айтылған тілектер – дұғаның мәдени бейнесі.
