Мұқағали Мақатаев өмірбаяны – Ақиық ақынның өмірі мен мұрасы
Қазақ поэзиясының ХХ ғасырдағы ең ірі өкілдерінің бірі – Мұқағали Мақатаев. Ол қазақтың жыр әлемінде ерекше орын алып, “ақиық ақын” атанды. Оның шығармалары қазақ әдебиетінің алтын қорына енді, ұлттық рух пен адамзаттық құндылықтарды ұштастыра білді. Ақынның өлеңдері бүгінгі күнге дейін халық жүрегінен орын алып, шынайы поэзияның символына айналды.
Мұқағали Мақатаев өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Мұқағали Сүлейменұлы Мақатаев 1931 жылы 9 ақпанда Алматы облысы, Нарынқол ауданы, Қарасаз ауылында дүниеге келді. Әкесі Сүлеймен қарапайым шаруа болғанымен, өнерге жақын, домбыра шертіп, өлең айтатын жан еді. Анасы Нағиман да мейірімді, бала тәрбиесіне жауапты кісі болды.
Балалық шағы қиын кезеңдерге тұспа-тұс келді. Екінші дүниежүзілік соғыс басталғанда әкесі майданға аттанып, 1941 жылы соғыста қаза табады. Мұқағали он жаста жетім қалып, отбасының үлкені ретінде шаңыраққа тірек болды. Жастайынан еңбекке араласып, жауапкершілікті сезіне білді.
Балалық шақтағы тұрмыс қиындығы, жетімдіктің ауыртпалығы ақын жүрегін ерте есейтіп, кейінгі шығармашылығына терең із қалдырды. Ол табиғат аясында, қазақы дәстүрлі ортада өсіп, халық ауыз әдебиетіне, жыр-дастандарға құмар болды.
Оқу жылдары мен алғашқы қадамдары
Мұқағали ауыл мектебінде оқып, білімге құштарлығымен көзге түсті. Жасынан кітап оқып, өлең жазуға құмар болды. Мектепті бітірген соң Алматыдағы шет тілдер институтына оқуға түсті. Бірақ тұрмыс жағдайына байланысты оқуын аяқтай алмады.
Кейін әртүрлі салада еңбек етті: ауылда мұғалім болды, комсомол комитетінде қызмет атқарды, радиода, баспасөзде жұмыс істеді. Алғашқы өлеңдері аудандық, облыстық газеттерде жарияланды. 1948 жылы оның тырнақалды туындылары жарық көре бастады.
1954 жылдан бастап Мұқағали Алматыға көшіп келіп, журналистика саласында қызмет етті. Ол “Социалистік Қазақстан”, “Қазақ радиосы”, “Жұлдыз”, “Мәдениет және тұрмыс” сияқты басылымдарда еңбек етті. Бұл орта оның әдебиетке жақындасуына ықпал етті.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Мұқағали Мақатаевтың поэзиясы қазақ әдебиетінде жаңа белес болды. Оның алғашқы жыр жинағы “Ильич” 1964 жылы жарық көрді. Кейін “Армысыңдар, достар!”, “Қарлығашым, келдің бе?”, “Мавр”, т.б. кітаптары жарияланып, ақынның есімі кеңінен танылды.
Мақатаев өлеңдерінің басты тақырыбы – туған жер, табиғат, махаббат, адамгершілік пен өмір мәні. Ол поэзияда қарапайым халықтың жан дүниесін терең жеткізе алды. “Фариза, Фариза, Фариза!”, “Сенің көзің”, “Дариға жүрек” сияқты өлеңдері халық арасында кең таралды.
Сонымен бірге, ол аудармашылықпен де айналысты. Шекспирдің сонеттерін, У.Уитмен, А.Пушкин, Н.Некрасов шығармаларын қазақ тіліне аударды. Бұл еңбектері қазақ әдебиетінің әлемдік деңгейге көтерілуіне ықпал етті.
Мұқағали Мақатаев драматургия мен прозада да қалам тартты. Оның күнделіктері, эсселері ақынның ішкі әлемін, философиялық ойларын танытады.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Мұқағали кеңестік дәуірде өмір сүрді. Ол ашық саяси күрескер болмағанымен, өлеңдерінде халықтың мұң-мұқтажын, әділетсіздік пен еркіндік мәселелерін астарлап жеткізді.
Ақын кеңестік идеология шеңберінде өмір сүрсе де, жүрегінде ұлттық рухты сақтап қалды. Оның поэзиясында қазақ халқының тағдыры, тілі, мәдениеті мен рухани құндылықтары басты орын алды. “Реквием” атты өлеңі – халықтың қасіреті мен қайғысын бейнелейтін шығармалардың бірі.
Мұқағали өзінің азаматтық ұстанымын өлең арқылы білдірді. Ол поэзияны тек өнер емес, халыққа қызмет ету құралы деп санады.
Жеке өмірі
Мұқағали Мақатаев 1949 жылы Лашын Әзірбаевамен шаңырақ көтерді. Ерлі-зайыптылар бірнеше балалы болды. Ақынның отбасылық өмірі қиындықсыз болған жоқ: тұрмыс ауыртпалығы, шығармашылық қысым, денсаулық мәселелері жиі мазалады. Бірақ жары Лашын ақынға әрдайым қолдау көрсетіп, бар ауыртпалықты бірге көтерді.
Мұқағалидың өмірінің соңғы жылдары күрделі болды. Ол жүрек ауруынан қатты зардап шекті. 1976 жылы 27 наурызда небәрі 45 жасында Алматыда дүниеден өтті. Бұл қазақ әдебиеті үшін орны толмас қаза болды.
Мұралары мен маңызы
Мұқағали Мақатаев – қазақ халқының жүрегінде мәңгі сақталған ақын. Оның өлеңдері шынайылығымен, қарапайымдылығымен әрі терең философиясымен ерекшеленеді. Бүгінде ақын жырлары әнге айналып, халық арасына кеңінен таралған.
Тәуелсіз Қазақстанда Мұқағали шығармашылығы жаңа деңгейде бағаланды. Оның барлық шығармалары бірнеше том болып жарық көрді. Ақын атындағы мектептер, мұражайлар ашылды. 2011 жылы ақынның 80 жылдық мерейтойы халықаралық деңгейде аталып өтті.
Мақатаев поэзиясы қазақ жастарын әлі де тәрбиелеп келеді. Ол – ұлттық рухтың, адамдықтың, адалдықтың жыршысы.
