Ілияс есенберлин өмірбаяны – шығармашылығы мен мұрасы
Ільяс Есенберлин — қазақ әдебиетінің көрнекті өкілі, тарихты терең зерттеп, ұлттық сананы оятқан жазушы. Оның шығармалары қазақ халқының өткен тарихын, мәдениетін, рухани құндылықтарын жаңғыртып, ұлттың өзіндік болмысын қалыптастыруға зор ықпал етті. Осы мақалада біз Ільяс Есенберлиннің өмір жолы, шығармашылығы, қоғамдық және саяси көзқарастары, жеке өмірі мен мұрасы туралы толық мәлімет береміз.
Ілияс есенберлин өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Ільяс Есенберлин 1915 жылы 10 қаңтарда қазіргі Ақмола облысы, Атбасар қаласында дүниеге келді. Ол — Арғын тайпасының Алтай-Қарпық руынан шыққан. Әкесі Есенберді мен анасы Қанипа оспадан қайтыс болып, Ільяс тоғыз жасында жетім қалып, балалар үйіне тапсырылды. Балалар үйінде жүріп, ол әдебиетке деген қызығушылығын оятып, алғашқы өлеңдерін жазды.
Алғашқы білімін Атбасар қаласындағы мектептен алды. Кейін Қызылорда қаласындағы интернатта оқып, білімін жалғастырды. 1930 жылдары Алматы қаласына көшіп келіп, Қазақ тау-кен металлургия институтына оқуға түсті. Бұл оқу орнында ол қоғамдық жұмыстарға белсене араласып, студенттік өмірде өзін белсенді тұлға ретінде таныта білді.
Оқу мен еңбек жолының басталуы
Ільяс Есенберлин 1940 жылы Қазақ тау-кен металлургия институтын бітіріп, Жезқазған қаласына жұмысқа жіберілді. Бірақ соғыс басталғанда ол майданға аттанды. 1941 жылы Рига қаласында әскери-политикалық училищені тәмамдап, Қызыл Армия қатарына алынды. 1942 жылы Ленинград түбінде ауыр жарақат алып, бір жыл бойы Кострома қаласында емделді. 1943 жылы майданнан оралып, Қазақстанға қайтып келді.
Соғыстан кейін Ільяс Есенберлин қоғамдық жұмыстарға араласып, 1947 жылдан бастап Қазақ мемлекеттік филармониясының директоры болды. 1951 жылы саяси себептермен тұтқындалып, бес жылға сотталды. Бірақ 1953 жылы ақталып, жазықсыз екені дәлелденді.
Шығармашылығы мен жетістіктері
Ільяс Есенберлиннің шығармашылығы кең ауқымды. Ол поэзиядан бастап, прозаға дейін әр түрлі жанрда қалам тербеді. Оның алғашқы шығармаларының қатарында «Айша», «Сұлтан» поэмалары, «Адам туралы әңгіме» повесі, «Өзен жағасында» романы бар. Бұл шығармаларда ол қазақ халқының өмірін, тұрмысын, рухани әлемін бейнеледі.
Алайда, оның нағыз танымалдылығы тарихи романдары арқылы келді. 1969 жылы «Хан Кене» романы жарық көрді. Бұл шығарма қазақ халқының тәуелсіздік жолындағы күресін, хан Кенесарының ерлігін суреттейді. Осы романы үшін Ільяс Есенберлин 1968 жылы Қазақ ССР Мемлекеттік сыйлығын алды.
Кейіннен «Алмас қылыш» және «Жанталас» романдары жарық көріп, олар «Көшпенділер» трилогиясын құрады. Бұл трилогия қазақ халқының XV-XIX ғасырлардағы тарихын, оның қалыптасу кезеңдерін, сыртқы жаулармен күресін суреттейді. Трилогия қазақ әдебиетінде жаңа белес болып, әлем әдебиетінде де танымал болды.
1979-1983 жылдары «Алтын Орда» трилогиясын жазды. Бұл шығармада ол Алтын Орда мемлекетінің құрылуы, оның гүлденуі мен құлдырауын, қазақ халқының осы кезеңдегі рөлін бейнеледі.
Ільяс Есенберлиннің шығармалары 30-дан астам тілдерге аударылып, жалпы таралымы 8 миллионнан астам дананы құрады. Оның шығармашылығы қазақ әдебиетінің алтын қорына қосылған баға жетпес мұра болып табылады.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Ільяс Есенберлиннің қоғамдық және саяси көзқарастары оның шығармаларында айқын көрініс тапты. Ол қазақ халқының тарихын зерттеп, ұлттық сананы оятуға тырысты. Оның шығармаларында қазақ халқының ерлігі, батырлығы, тәуелсіздікке ұмтылысы басты тақырып болды.
Сонымен қатар, ол кеңес үкіметінің саясатына қарсы пікірлерін ашық білдірді. Мысалы, 1950 жылдары Қазақстанның оңтүстік аймақтарындағы жерлердің Өзбекстанға берілуіне қарсы шықты. Бұл әрекеті оған қуғын-сүргін әкелді. Бірақ ол өз пікірінен қайтпай, ұлттық мүддені қорғауды жалғастырды.
Жеке өмірі
Ільяс Есенберлиннің жеке өмірі де қызықты. Ол 1945 жылы жазушы Сәкен Жүнісовтің қызына үйленді. Бұл некеден екі бала дүниеге келді. Бірақ 1951 жылы саяси себептермен тұтқындалып, отбасы қиын кезеңдерді бастан өткерді. Бірақ ол ешқашан рухын сындырмады, шығармашылықпен айналысуды жалғастырды.
Мұрасы мен маңызы
Ільяс Есенберлиннің мұрасы қазақ әдебиетінде ерекше орын алады. Оның шығармалары қазақ халқының тарихын, мәдениетін, рухани әлемін бейнелеп, ұлттың өзіндік болмысын қалыптастыруға зор үлес қосты. Оның «Көшпенділер» және «Алтын Орда» трилогиялары қазақ халқының тарихын әлемге танытты.
Сонымен қатар, оның шығармалары ұлттық сананы оятып, жастарды отансүйгіштікке тәрбиелеуге ықпал етті. Ол қазақ халқының тарихын зерттеп, оны әдебиет арқылы халыққа жеткізді.
