Бекмаханов өмірбаяны – қазақ тарихының көрнекті ғалымы
Ермұхан Бекмаханов — қазақ тарих ғылымының негізін қалаушылардың бірі, алғашқы докторлық диссертациясын қорғаған тұңғыш қазақ ғалымы ретінде тарихта қалды. Оның өмірі мен шығармашылығы Қазақстанның тарих ғылымының дамуына зор үлес қосып, ұлттық тарихты зерттеудің жаңа бағыттарын ашты. Алайда оның ғылыми еңбектері мен саяси көзқарастары Кеңес үкіметі тарапынан қудалауға ұшырап, ғалымның тағдыры күрделі әрі қайғылы болды.
Бекмаханов өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Ермұхан Бекмаханов 1915 жылы 15 ақпанда Павлодар облысы Баянауыл ауданының Төре ауылында дүниеге келді. Ол — Абылай ханның жетінші ұрпағы, яғни хан әулетінен шыққан. 1921 жылы әкесі қайтыс болып, анасы мен бауырларымен бірге қиыншылықта өмір сүрді. Бала кезінен білімге құштар Ермұхан 1925 жылы Баянауылдағы жеті жылдық мектепті аяқтап, 1931 жылы Семей қаласындағы жұмысшы факультетіне оқуға түсті. 1933 жылы Қазақстан Халық ағарту комиссариатының жолдамасымен Тамбов педагогикалық институтына, кейін Воронеж педагогикалық институтына оқуға қабылданды. 1937 жылы аталмыш институтты тарих мамандығы бойынша тәмамдады.
Оқу мен еңбек жолының басталуы
Оқу орнын бітірген соң Ермұхан Бекмаханов 1937-1945 жылдары Қазақстан Халық ағарту комиссариаты жанындағы Педагогика ғылыми-зерттеу институтында ғылыми қызметкер болып жұмыс істеді. 1945-1947 жылдары Қазақ ССР Ғылым академиясының Тарих, археология және этнография институтында аға ғылыми қызметкер, 1947-1966 жылдары Қазақ мемлекеттік университетінің тарих кафедрасының меңгерушісі қызметін атқарды. Ғалымның ғылыми еңбектері Қазақстанның XIX ғасырдың 20-40 жылдарындағы әлеуметтік-экономикалық және саяси өмірін зерттеуге арналды.
Ғылыми шығармашылығы мен жетістіктері
Ермұхан Бекмахановтың ғылыми еңбектері Қазақстан тарихының маңызды кезеңдерін зерттеуге бағытталды. Оның еңбектерінің ішінде «Қазақстанның 20-40 жылдарындағы XIX ғасыр» атты монографиясы ерекше орын алады. Бұл еңбегінде Кенесары Қасымұлы бастаған ұлт-азаттық қозғалысын «қазақ халқының ұлттық-азаттық қозғалысы» ретінде бағалап, оның тарихи маңызын ашып көрсетті. Бұл көзқарас Кеңес үкіметінің ресми идеологиясымен қарама-қайшы келіп, ғалымды қудалауға себеп болды.
Ғалымның ғылыми қызметі тек тарихпен шектелмей, этнография, мәдениеттану, құқықтану, әдебиеттану және атеизм мәселелерін де қамтыды. Ол мектептер мен жоғары оқу орындары үшін Қазақстан тарихы бойынша оқулықтар мен оқу құралдарын жазды. 1952 жылы «Қазақстанның Ресейге қосылуы» атты еңбегі үшін тарих ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін қорғады.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Ермұхан Бекмахановтың қоғамдық және саяси көзқарастары оның ғылыми еңбектерінде айқын көрініс тапты. Ол қазақ халқының тарихын объективті және әділ бағалауды мақсат тұтты. Ғалымның Кенесары Қасымұлының ұлт-азаттық қозғалысына қатысты көзқарастары Кеңес үкіметінің ресми идеологиясымен сәйкес келмей, оны «буржуазиялық ұлтшылдық» пен «антисоветтік» көзқарастарды насихаттады деп айыптады. Бұл оның ғылыми қызметіне кедергі келтіріп, саяси қуғын-сүргінге ұшырауына себеп болды.
Жеке өмірі
Ермұхан Бекмахановтың жеке өмірі де оның қоғамдық қызметімен тығыз байланысты болды. Ол отбасында екі қыз тәрбиеледі. Ұлы ғалымның қызы Наиля Бекмаханова — тарих ғылымдарының докторы, профессор, Ресей ғылым академиясының негізгі ғылыми қызметкері болып табылады. Екінші қызы — биология ғылымдарының докторы, Алматы қаласындағы Микробиология және вирусология ғылыми-зерттеу орталығының бөлім меңгерушісі.
Мұрасы мен маңызы
Ермұхан Бекмахановтың ғылыми мұрасы Қазақстан тарихын зерттеудің жаңа бағыттарын ашты. Оның еңбектері қазақ халқының тарихын объективті және әділ бағалауға бағытталған. Ғалымның ғылыми қызметі ұлттық тарихты зерттеудің әдіснамалық негіздерін қалыптастыруға ықпал етті. Оның есімі Қазақстанның тарих ғылымында мәңгі сақталады.
