Евней Букетов өмірбаяны – ғалым, қоғам қайраткері және жазушы
Евней Арстанович Букетов — қазақ ғылымы мен мәдениетінің көрнекті өкілі, химия және металлургия саласындағы ғалым, жазушы, ақын, қоғам қайраткері. Оның өмірі мен шығармашылығы қазақ халқының рухани және ғылыми дамуына зор үлес қосып, кейінгі ұрпаққа үлгі болып табылады.
Евней букетов өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Евней Букетов 1925 жылы 23 наурызда Солтүстік Қазақстан облысы, Баганаты ауылында дүниеге келген. Оның әкесі Арыстан Тумырзаұлы қарапайым малшы болған. Анасы Умсын Байжанқызы 14 баланы дүниеге әкелген, бірақ олардың тек бесеуі ғана тірі қалған. Евней тоғызыншы бала болып дүниеге келген. Оның балалық шағы ауыр кезеңдермен тұспа-тұс келді: әкесі ерте қайтыс болып, отбасы қиыншылықтарға тап болды.
Білім алу және еңбек жолының басталуы
Евнейдің білім жолы қиындықтарға толы болды. Ол 1932 жылы Челябинск облысының Макушино ауылында мектепке бара бастады. 1941 жылы әкесі қайтыс болғаннан кейін, отбасының жағдайы қиынданып, ол оқуын тоқтатып, еңбекке араласты. Соғыс жылдары ауыр еңбекпен қатар, білімге деген құштарлығы оны Алматыға алып келді. 1950 жылы Қазақ тау-кен металлургия институтын инженер-металлург мамандығы бойынша бітірді. Аспирантураны осы оқу орнында аяқтап, 1954 жылы кандидаттық диссертациясын қорғады.
Ғылыми қызметі, шығармашылығы және жетістіктері
Евней Букетовтың ғылыми қызметі химия және металлургия саласында кең ауқымды зерттеулермен ерекшеленді. Ол селен мен теллурдың химиясы мен технологиясын, молибден мен ренийді алу әдістерін, марганец кендерін кешенді өңдеу мәселелерін зерттеді. Оның жетекшілігімен 61 кандидаттық диссертация қорғалды, 23 шәкірті ғылым докторлары мен лауреаттар атанды.
Оның ғылыми еңбектері 240-тан астам ғылыми мақала, 9 монография, 2 оқу құралы түрінде жарық көрді. Сонымен қатар, 100-ден астам авторлық куәлігі мен 15-ке жуық шетелдік патенті бар.
Евней Букетовтың әдеби шығармашылығы да айтарлықтай. Ол 1971 жылы Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі болып қабылданды. Оның аудармалары арасында И. Василенконың «Артемка» повесі, Э. Золяның «Әңгімелер мен мақалалар» жинағы, У. Шекспирдің «Макбет» және «Юлий Цезарь» пьесалары, В. Маяковскийдің «Клоп» пьесасы бар.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Евней Букетовтың қоғамдық қызметі ғылым мен білім саласымен тығыз байланысты болды. Ол 1960 жылы Қарағандыдағы Химия-металлургия институтының директоры болып тағайындалып, ғылыми-зерттеу жұмыстарын ұйымдастыруда үлкен жетістіктерге жетті. Оның бастамасымен 1983 жылы Қазақстан Ғылым академиясының Орталық Қазақстан бөлімшесі құрылды.
Саяси көзқарастары туралы нақты мәліметтер аз болғанымен, оның қоғамдық қызметі мен ғылымға деген адалдығы оның елінің дамуына деген шынайы ықыласын көрсетеді.
Жеке өмірі
Евней Букетов екі рет үйленген. Алғашқы жұбайы Зубайра Ундасынова, екінші әйелі Алма Биттеева (Душимова) болды. Оның төрт баласы бар: қызы Аксулу Букетова — техника ғылымдарының докторы, қызы Даляпраз Букетова — бизнес әкімшілігі бойынша ғылым докторы; ұлдары Мажит және Рашид.
Мұрасы және маңызы
Евней Букетовтың ғылыми мұрасы Қазақстанның химия және металлургия саласының дамуына зор ықпал етті. Оның жетекшілігімен қалыптасқан ғылыми мектеп бүгінгі күнге дейін өз жалғасын табуда. Оның еңбектері мен идеялары қазіргі заманғы ғылыми зерттеулерде қолданылып, еліміздің индустриалды-инновациялық дамуында маңызды рөл атқаруда.
Қарағанды қаласында оның есімімен аталатын мектеп-гимназия жұмыс істейді, онда оның өмірі мен шығармашылығына арналған мұражай бар.
