Әбдіжәміл Нұрпейісов өмірбаяны – қазақ әдебиетінің классигі
Әбдіжәміл Нұрпейісов – қазақ әдебиетінің аса көрнекті өкілі, Ұлы Отан соғысының ардагері, Қазақстанның Еңбек Ері, халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты. Оның шығармашылығы қазақ прозасының алтын қорына енген, ұлттық болмыс пен тарихты терең бейнелеген туындыларымен ерекшеленеді. Әсіресе, «Қан мен тер» трилогиясы қазақ әдебиетінің классикасына айналып, әлемнің көптеген тілдеріне аударылды.
Әбдіжәміл нұрпейісов өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Әбдіжаміл Нұрпейісов 1924 жылы 22 қазанда Қызылорда облысының Арал ауданындағы Куланды ауылында дүниеге келген. Ол – Шекті руының Жакайым тармағынан шыққан. Әкесі Қарым 1903 жылы туған, балық аулау және аңшылықпен айналысқан, сондай-ақ ауылдық кеңестің төрағасы қызметін атқарған. Анасы Балкенже 1905 жылы туған, үй шаруашылығымен айналысқан, сауатсыз болған. Әкесі 1944 жылы Ұлы Отан соғысы кезінде қаза тапқан.
Әбдіжамілдің балалық шағы ауыр кезеңдерге тұспа-тұс келді. 1930-жылдардағы ашаршылық пен саяси қуғын-сүргін, 1940-жылдардағы соғыс жылдары оның өміріне үлкен әсер етті. Ол осы қиындықтарды көріп өсті, бұл оның шығармашылығына терең із қалдырды.
Білім алу және шығармашылық жолының басы
Әбдіжаміл Нұрпейісов 1942 жылы 18 жасында Ұлы Отан соғысына аттанды. Ол Калмыкия жерінде шайқастарға қатысып, кейін Луганск қаласында миномет ротасында саяси жетекші болып қызмет етті. Артиллериялық полкта құжаттамалық қызмет атқарды. Соғыстан кейін 1946 жылы елге оралған соң, «Курляндия» атты алғашқы романын жазуға кірісті. Бұл роман оның соғыс жылдарындағы тәжірибесін бейнелейді.
1949 жылы шығармасы жарық көріп, әдеби ортада үлкен назарға ие болды. Бұл туындысы үшін ол Жамбыл атындағы әдеби сыйлықтың лауреаты атанды.
1950 жылы Алматыға келіп, Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетіне оқуға түсті. Бірақ бір жылдан кейін Мәскеудегі М. Горький атындағы Әдебиет институтына ауысып, 1956 жылы оны тәмамдады.
Шығармашылық жолы мен жетістіктері
Әбдіжаміл Нұрпейісовтің шығармашылығы кең ауқымды және жан-жақты болды. Оның ең басты туындысы – «Қан мен тер» трилогиясы. Бұл шығарма қазақ халқының ХХ ғасырдың басындағы әлеуметтік-саяси өмірін, ұлттық болмысын, адам тағдырын терең суреттейді. Трилогия үш кітаптан тұрады: «Сүмірік», «Сұмдық», «Құлау». Бұл туындысы үшін ол 1974 жылы КСРО Мемлекеттік сыйлығын алды.
Нұрпейісовтің шығармашылығы тек көркем әдебиетпен шектелмей, публицистика, эссеистика, әдеби сын салаларында да өзін көрсетті. Ол А.П. Чехов, М.Горький, Н.Хикмет сияқты жазушылардың шығармаларын қазақ тіліне аударды. 1972 жылы «Толғау» атты әдеби сын мақалалар жинағы жарық көрді. Кейіннен «Қасиетіңді қадірле» атты мақалалар жинағы шықты.
1987 жылы «Долг» атты кітабында Арал өңірінің экологиялық мәселелерін көтерді. Бұл шығармасы да оқырмандар тарапынан жоғары бағаланды.
2000 жылы «Соңғы парыз» атты роман-дилогиясын жазды. Бұл шығармада экологиялық мәселелер мен адам тағдырының байланысы терең зерттелген. 2003 жылы бұл туындысы М.Шолохов атындағы халықаралық сыйлыққа ие болды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Әбдіжаміл Нұрпейісов қоғам мен елдің тағдырына бей-жай қарамайтын азамат болды. Ол әдебиет арқылы халықтың мұң-мұқтажын, арман-тілегін жеткізді. Оның шығармаларында әділетсіздікке, теңсіздікке қарсы күрес, адамгершілік құндылықтары басты орын алады.
Ол 1963–1964 жылдары «Жұлдыз» журналының бас редакторы болып қызмет атқарды. Сонымен қатар, 1980 жылдары Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі болды.
1990 жылдары Қазақстан тәуелсіздігін жариялағаннан кейін, ол халықаралық «ПЕН-клубтың» Қазақстандағы бөлімшесінің президенті болып сайланды. Бұл ұйымның жұмысына белсене қатысып, әдебиет пен мәдениеттің дамуына үлес қосты.
Жеке өмірі
Әбдіжаміл Нұрпейісовтің жеке өмірі қарапайым әрі өнегелі болды. Ол отбасын құрды, балалары болды. Өмірінің соңына дейін шығармашылықпен айналысып, жастарға өнеге көрсетті. Оның өмірі мен шығармашылығы көптеген жастарға үлгі болды.
Мұрасы мен маңызы
Әбдіжаміл Нұрпейісовтің шығармашылығы қазақ әдебиетінің алтын қорына енді. Оның туындылары қазақ халқының тарихын, мәдениетін, ұлттық болмысын терең зерттеп, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуде маңызды рөл атқарады.
Оның шығармалары әлемнің көптеген тілдеріне аударылып, халықаралық деңгейде таныла бастады. Бұл оның шығармашылығының кең ауқымдылығын және тереңдігін көрсетеді.
