Жәркен Бөдешұлы – Өмірбаяны, Шығармашылығы мен Мұрасы
Қазақ әдебиеті тарихында ХХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХІ ғасырдың басында жарқырап шыққан көрнекті ақындардың бірі – Жәркен Бөдешұлы. Оның шығармашылығы – қазақ руханиятына қосылған құнды мұра. Ол тек қана жыр жазған ақын емес, ұлт тағдыры мен ел болашағына терең оймен қараған ойшыл, поэзияны халықтың ар-намысы мен мұңының үніне айналдырған сөз зергері.
Жәркен Бөдешұлының есімі тек Қазақстанда ғана емес, шетелдегі қазақ диаспорасында да үлкен құрметпен айтылады. Оның поэзиясы ұлттың тарихи жадын сақтауға, қазақтың рухани әлемін жаңа қырынан танытуға қызмет етті. Ақынның өлеңдері туған жерге деген сүйіспеншілікті, ұлттық бірлік пен азаттық идеясын айшықтап, ұрпақ санасына сіңірді.
Жәркен Бөдешұлы – өзіндік қолтаңбасы бар, терең философиялық ойды көркем бейнелермен шебер өрнектеген дарын иесі. Оның шығармашылық жолы – қазақ әдебиетінің дамуындағы ерекше кезеңдердің бірі.
Жәркен бөдешұлы өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Жәркен Бөдешұлы 1944 жылы 15 мамырда Қытай Халық Республикасының Тарбағатай аймағында дүниеге келген. Бұл кезең – қазақ халқы үшін аса ауыр жылдардың бірі еді. Қазақ даласының шығысында өмір сүрген қандастарымыз қуғын-сүргін, саяси қысым көріп, түрлі тарихи оқиғалардың куәсі болды. Осындай қиын кезеңде туған Жәркен бала кезінен тағдырдың талай сынағына төтеп беріп өсті.
Оның әкесі Бөдеш – ел арасында сыйлы, еңбекқор адам болған. Әке тәрбиесі Жәркеннің өлеңге деген ықыласын оятпаса да, ел мен жердің қадірін, адалдық пен еңбекқорлықты бойына сіңіруге ықпал етті. Анасы – шаңырақтың берекесін келтірген, бала тәрбиесіне үлкен мән берген жан. Қазақы ортада өскен Жәркен жастайынан ел аузындағы аңыз-әңгімелерді, батырлар жырын тыңдап, халықтың ауыз әдебиетіне қанығып өсті.
Балалық шағы Тарбағатайдың табиғатында өтті. Биік таулар, қалың орман, мөлдір бұлақтар – ақынның жүрегіне табиғатқа деген іңкәрлікті дарытты. Кейінгі өлеңдерінде туған жердің әсемдігі мен қасиетін айшықтауының бір себебі де – бала кезінде сол көріністерді бойына сіңіргендігі.
Ауыл мектебінде оқи жүріп, ол өлеңге деген құштарлығын көрсетті. Мұғалімдері Жәркеннің зеректігін, сөзге бейімділігін ерте аңғарып, әдебиетке баулыды. Бала Жәркеннің арман-тілектері кейін үлкен шығармашылыққа жол ашты.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
Жәркен Бөдешұлы орта мектепті бітірген соң, арман қуып, әдебиет әлеміне бет бұрды. Ол ең әуелі Қытайдағы қазақ мектептерінде білім алып, әдебиетке қатысты алғашқы білім негізін қалады. Жасөспірім шағынан-ақ өлең жазып, жергілікті басылымдарға жариялай бастады.
1969 жылы ол Қазақстанға көшіп келіп, өзінің шығармашылық тағдырын жаңа арнаға бұрды. Бұл жылдар – Жәркеннің үлкен әдеби ортаға енуіне жол ашқан кезең. Алматыға келгеннен кейін ол әдебиет пен мәдениетке жақын ортада жүріп, өзінің талантын шыңдауға мүмкіндік тапты.
Жоғары білімді Алматы қаласында алып, филология саласына терең бойлады. Университет қабырғасында жүріп, қазақ әдебиетінің классиктерімен танысты, олардың шығармашылығын зерттеді. Ұлттық әдебиет тарихын оқып, халық ауыз әдебиетін зерделеді. Осы білім мен ізденістер оның ақындық талантына берік негіз қалады.
Студенттік жылдары ол әдеби үйірмелерге қатысып, жас қаламгерлермен бірге шығармашылық ізденістер жүргізді. Сол кезде алғашқы жинақтары мен жекелеген өлеңдері жарық көріп, әдеби ортада жас ақын ретінде таныла бастады.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Жәркен Бөдешұлының шығармашылығы – қазақ әдебиетінің жаңа дәуіріндегі ерекше құбылыс. Ол ХХ ғасырдың соңғы ширегінде әдебиетке келіп, өзінің айрықша үнін қалыптастырды. Оның өлеңдері – туған жерге деген сағыныш, қазақ халқының тағдыры, адам мен табиғаттың үйлесімі, рухани ізденіс тақырыптарына арналды.
Ақынның алғашқы өлең жинақтары оқырман тарапынан жылы қабылданды. Оның «Жұлдыз», «Жалын» сияқты әдеби журналдарда жарияланған туындылары жас ақынның өзіндік үні бар екенін көрсетті. Жәркеннің поэзиясында нәзіктік пен тереңдік, ұлттық бояу мен философиялық ой қатар өрілді.
Жәркен Бөдешұлының белгілі жинақтарының қатарында «Бостандық», «Атамекен», «Емендер», «Жұлдыз жорамал» бар. Әсіресе, «Атамекен» жинағы ақынның туған жерге деген ыстық ықыласын, Отанға деген сағынышын бейнелейді. Оның өлеңдері тек көркем сөз ғана емес, ұлттық болмыс пен тағдырдың айнасы іспеттес.
Ақын шығармашылығы үшін бірнеше рет мемлекеттік марапаттарға ие болды. Ол Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі болды, әдебиет саласында беделді сыйлықтарға қол жеткізді. 2002 жылы Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері атағына ие болды.
Жәркеннің өлеңдері көптеген әнге айналып, сахнада орындалды. Оның жырлары халықтың жүрегіне жақын болды, себебі ол қарапайым халықтың мұңы мен арманын жеткізе алды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Жәркен Бөдешұлы – тек ақын ғана емес, қоғамдағы өзгерістерге бейжай қарамаған азамат. Оның өлеңдерінде ұлттық тәуелсіздік, елдің азаттығы, халықтың бірлігі сияқты мәселелер басты тақырыптардың бірі болды.
Ақынның поэзиясында тоталитарлық жүйеге қарсылық, еркіндікке ұмтылыс, ұлт тағдырына алаңдаушылық анық байқалады. Ол 1980–1990 жылдары қоғамдағы өзгерістерге үн қосып, қазақ халқының азаттыққа қол жеткізуін жырлады.
Жәркеннің қоғамдық көзқарасы – ұлт мүддесін қорғау, қазақ тілін, мәдениетін сақтау және дамыту болды. Ол ұлттық рухты көтеру – ақынның басты миссиясы деп білді.
Саяси тұрғыда ол ешқашан тікелей қызметке араласпаса да, өлеңдері арқылы халықтың мұң-мұқтажын билікке жеткізді. Оның әрбір өлеңі – ұлттың ар-ожданына айналған үн еді.
Жеке өмірі
Жәркен Бөдешұлының жеке өмірі оның шығармашылығымен тығыз байланысты. Ол отбасына адал, бала-шағасына мейірімді әке болды. Жары – ақынның сенімді тірегі, өмірлік серігі болды.
Ақын отбасында бірнеше бала тәрбиелеп өсірді. Балаларының ішінде де өнерге, әдебиетке бейімдері бар. Жәркен әрдайым отбасын жоғары қойып, оларды поэзиясына арқау етті. Оның нәзік лирикалық өлеңдерінде сүйіспеншілік пен отбасы құндылықтары ерекше орын алды.
Жеке өмірінде ол қарапайым, кішіпейіл жан болды. Әдеби ортада да, күнделікті өмірде де ол адамдарға жылы жүзбен қарап, айналасына қамқорлық танытатын.
Мұрасы мен маңызы
Жәркен Бөдешұлының артында қалған әдеби мұра – қазақ әдебиеті үшін баға жетпес қазына. Оның өлеңдері тәуелсіздік рухын көтеріп, қазақ халқының тарихи тағдырын жырлады.
Ақын шығармалары мектеп бағдарламаларына енгізіліп, жас ұрпаққа рухани тәрбие беруде үлкен рөл атқаруда. Оның поэзиясы – тек әдеби дүние ғана емес, ұлттық сананы қалыптастырушы құрал.
Жәркен Бөдешұлының поэзиясында философиялық тереңдік, ұлттық рух пен табиғат сұлулығы үндесіп жатыр. Бұл – оның шығармаларының мәңгілік болуына себеп.
Ол 2021 жылы дүниеден өтті. Бірақ оның артында қалдырған өлеңдері мен идеялары халық жадында мәңгі сақталады. Жәркен Бөдешұлы – қазақ әдебиетінің алтын қорындағы тұлға.
