Ғабит Сыздықбеков өмірбаяны – қазақ жазушысы және қоғам қайраткері
Ғабит Сыздықбеков – қазақ әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі, жазушы, қоғам қайраткері, өз дәуірінің идеялық-мәдени өрісін кеңейткен тұлға. Ол ХХ ғасырдың екінші жартысында әдебиетке келіп, қазақ прозасының әлеуметтік бағыттағы тақырыптарын дамытуға елеулі үлес қосты. Сыздықбековтың шығармалары қоғамдағы өзгерістерді, ауыл өмірінің тыныс-тіршілігін, халықтың ой-армандарын, жаңа заманға бейімделу жолындағы күресін шынайы суреттейді. Оның қаламынан туған повестер мен романдар оқырманды тек көркемдік қуатымен ғана емес, сонымен бірге тарихи және әлеуметтік мазмұнымен де баурап алды.
Ғабит Сыздықбеков тек қана жазушы емес, өз халқының рухани жанашыры ретінде де танылды. Оның еңбектері арқылы қазақ әдебиеті жаңа идеялық деңгейге көтеріліп, көркем ойдың өрісі кеңейді. Сондықтан да оның өмір жолын, шығармашылығын зерттеу – қазіргі мәдениет пен әдебиеттану ғылымы үшін аса құнды.
Ғабит сыздықбеков өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Ғабит Сыздықбеков ХХ ғасырдың басындағы қазақ қоғамының күрделі кезеңінде дүниеге келді. Бұл уақыт – елдің тарихында аумалы-төкпелі оқиғаларға толы шақ болатын. Азамат соғысы, одан кейінгі кеңестік құрылымның орнығуы, ауыл шаруашылығындағы өзгерістер – барлығы оның балалық шағына әсер етпей қоймады.
Ол қарапайым шаруа отбасында өмірге келген. Әкесі еңбекқор, шаруашылыққа икемді адам болса, анасы мейірімді, бала тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген жан ретінде еске алынады. Әкесі ауылдастар арасында сөзге шешендігімен, әділдігімен танылған. Анасы болса қазақтың ауыз әдебиетін, ертегі мен жыр-дастандарды жатқа білетін, соларды балаларға айтып беріп, ұлттық рухани құндылықтарды сіңірген.
Ғабиттің балалық шағы қазақ ауылындағы дәстүрлі өмір салтымен өрілді. Ат жалын тартып мінгеннен бастап мал бағу, жер өңдеу сияқты ауыл тірлігінің барлығына араласты. Бұл тәжірибе кейін оның шығармашылығына әсер етіп, ауыл адамдарының шынайы бейнесін суреттеуге мүмкіндік берді.
Бала кезінде ол зерек, алғыр, кітап оқуға құмар болып өсті. Ауыл мектебіне барған соң оқуда озат болып, мұғалімдердің ықыласына бөленді. Жасөспірім кезінде-ақ ол әдебиетке, тарихқа, халық тағдырына қызығушылық танытып, ауыл қарияларынан ескі әңгімелерді жазып алып жүретін.
Отбасындағы тәрбие оның мінез-құлқына да әсер етті: еңбекқорлық, адалдық, әділдік пен қарапайымдылық оның болашақ өмірлік ұстанымдарының негізіне айналды.
Білім алуы мен алғашқы қадамдары
Ғабит Сыздықбеков орта білімді ауыл мектебінде алған соң, оқуын жалғастыру үшін қалаға бет түзеді. Сол кезеңдегі жастар үшін білім алу – болашаққа ашылған басты жол болатын. Ол педагогикалық оқу орнына түсіп, кейін әдебиет пен тарих саласында білімін жетілдірді.
Жоғары оқу орнында жүргенде-ақ ол қаламгерлік қабілетін танытып, шағын әңгімелер мен очерктер жаза бастады. Студенттік жылдары оның шығармалары жергілікті басылымдарда жарық көріп, әдеби ортаға таныла бастады.
Білім алу барысында ол әлемдік және орыс әдебиетін терең меңгерді. Әсіресе, Абай, Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсірепов секілді қазақ классиктерінің шығармалары, сонымен бірге Лев Толстой, Антон Чехов, Максим Горький сияқты орыс әдебиетінің алыптары оған үлкен әсер етті.
Алғашқы қадамдарын ол журналистика саласында бастады. Газет-журнал редакцияларында еңбек етіп, қоғамдағы мәселелерді көтеріп, әлеуметтік әділеттілік тақырыбын қозғады. Бұл тәжірибе оның болашақ жазушылық стилінің қалыптасуына ықпал етті: нақтылық, шынайылық, публицистикалық серпін оның прозалық шығармаларынан да айқын көрініс тапты.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Ғабит Сыздықбековтың әдебиетке келуі қазақ прозасының жаңа кезеңімен тұспа-тұс келді. Ол алғашқы повестерін ауыл өміріне арнады. Қазақ шаруаларының тұрмыс-тіршілігі, кеңестік дәуірдегі әлеуметтік өзгерістер, жаңа адам бейнесін сомдау – оның басты тақырыптары болды.
Оның шығармалары кейіпкерлердің ішкі жан дүниесін ашып көрсетуімен ерекшеленді. Жазушы адам тағдырын тек сыртқы оқиғалар арқылы емес, психологиялық талдау арқылы суреттеуге мән берді. Оның «Болашақ үшін күрес», «Ауылдың тынысы» секілді еңбектері оқырман тарапынан жылы қабылданып, әдеби сыншылардың оң бағасын алды.
Сыздықбеков әдебиет саласында ғана емес, қоғамдық қызметте де белсенді болды. Ол жазушылар одағының жұмысына қатысып, жас қаламгерлерді қолдады, әдеби үдерістің дамуына үлес қосты.
Оның шығармашылық жетістіктері бірнеше мемлекеттік марапаттармен де белгіленді. Қазақ әдебиетінің дамуына қосқан үлесі үшін ол республикалық дәрежедегі сыйлықтарға ие болды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Ғабит Сыздықбеков кеңестік дәуірде өмір сүргендіктен, оның қоғамдық-саяси көзқарастары заман талабымен астасып жатты. Ол социалистік идеяларды қолдаса да, шығармаларында қарапайым халықтың шынайы бейнесін беруге ұмтылды. Жазушының басты мақсаты – адамды қоғамнан бөле-жармай, оның ортадағы орнын көрсету болды.
Ол әділеттілік пен адалдықты жоғары бағалады. Әсіресе, ауылдағы әлеуметтік теңсіздік, білім алуға қолжетімділік, жастардың болашағы сияқты тақырыптар оның публицистикасында да көрініс тапты.
Қоғамдық қызметінде ол халықтың рухани дамуына, мәдениеттің өркендеуіне барынша үлес қосуды мақсат етті.
Жеке өмірі
Ғабит Сыздықбековтың жеке өмірі оның шығармашылық болмысымен тығыз байланысты болды. Ол қарапайым, отбасына берік адам ретінде танылды. Отбасында балаларын білімге, еңбекқорлыққа, ұлттық дәстүрлерді құрметтеуге баулыды.
Жары – өмірлік серігі ғана емес, сонымен бірге оның шығармашылық жолындағы қолдаушысы болды. Жазушының жақындары оның еңбектерін алғашқы оқырмандары саналды, пікір айтып, шабыт беріп отырды.
Жеке өмірінде ол достыққа адал, шыншыл адам болған. Әдеби ортада сыйлы, жастарға қамқор, үлкенге құрметпен қарайтын кішіпейіл қаламгер ретінде еске алынады.
Мұрасы мен маңызы
Ғабит Сыздықбеков қазақ әдебиетінде өзіндік орны бар тұлға. Оның шығармалары ХХ ғасырдың ортасы мен екінші жартысындағы қазақ қоғамының шынайы бейнесін жасады. Әсіресе, ауыл өмірінің суреттелуі, жаңа заман адамының бейнесі, әлеуметтік әділеттілік мәселелері оның қаламынан көркемдік биік деңгейде шықты.
Жазушының мұрасы қазіргі жастар үшін де құнды. Ол өз шығармалары арқылы адалдыққа, еңбекқорлыққа, қоғам алдындағы жауапкершілікке тәрбиелейді. Оның туындылары қазақ әдебиетінің алтын қорына енді.
Сыздықбековтың әдеби мұрасын зерттеу бүгінгі күнде де жалғасуда. Әдебиеттанушылар оның шығармаларын қоғам мен заман тұрғысынан қарастырып, жаңа қырларын ашуда.
