Рахымжан Қошқарбаев өмірбаяны – Халық қаһарманы
Қазақ халқының тарихында ерекше орын алатын есімдердің бірі – Рахымжан Қошқарбаев. Ол Екінші дүниежүзілік соғыстың соңғы кезеңінде, адамзат тағдыры шешілген сәтте – Берлинді азат ету шайқасында асқан ерлік көрсетіп, Рейхстагқа алғашқылардың бірі болып жеңіс туын тіккен қазақ офицері ретінде тарихта қалды. Оның есімі халқымыздың батырлық дәстүрін жалғастырған, тәуелсіздікке, еркіндікке деген аңсарын айқын бейнелеген тұлға болып саналады.
Қошқарбаевтың өмірі – тек қана майдандағы ерлік шежіресі емес. Ол балалық шағынан бастап түрлі сынақтарды бастан кешіп, қоғамдағы ауыртпалықтарды өткеріп, Отанға деген сүйіспеншілігін әрбір қадамымен дәлелдеген азамат болды. Соғыстан кейін де ол елге адал қызмет етіп, халықтың әлеуметтік жағдайын жақсартуға атсалысты. Оның есімі бір кездері толық дәрежесінде бағаланбағанымен, бүгінгі күні ол шынайы халық батыры ретінде танылып отыр.
Бұл мақалада біз Рахымжан Қошқарбаевтың балалық шағынан бастап майдандағы ерлігіне, соғыстан кейінгі қызметіне дейінгі өмір жолын кеңінен талдап, оның мұрасы мен қазіргі қоғамдағы орнын саралап көреміз.
Балалық шағы мен отбасы
Рахымжан Қошқарбаев 1924 жылдың 19 қазаны күні Ақмола облысының Ақмола (қазіргі Астана) өңірінде дүниеге келді. Оның балалық шағы Қазақстан тарихындағы ең күрделі кезеңдерге тұспа-тұс келді. 1930-жылдар – ашаршылық, қуғын-сүргін, әлеуметтік күйзеліс заманы. Бұл кезең қазақ халқының көпшілігі үшін ауыр сынақ әкелді.
Рахымжанның әкесі Нұртаза Қошқарбайұлы – қарапайым еңбек адамы болған. Алайда 1930-жылдардың саяси қуғын-сүргінінде ол «халық жауы» ретінде айыпталып, жазықсыз сотталады. Бұл жағдай отбасының тағдырын күрт өзгертті. Әкеден айырылған бала тәрбиені анасының қолында көрді. Анасы – мейірімді, төзімді, бала тәрбиесіне ерекше мән берген жан еді.
Жастайынан жетімдік пен жоқшылықты көрген Рахымжан ерте есейді. Оның бойында әділетсіздікке қарсы тұратын қайсар мінез қалыптасты. Балалық шақтағы қиындықтар болашақта оны шынықтырды, алдағы ауыр сынақтарға төтеп беруге рухани негіз қалады.
Жеткіншек Рахымжан ауылдағы балалармен бірге қарапайым өмір сүрді. Ол еңбекқор, шымыр әрі алғыр бала болып өсті. Мектеп қабырғасында зеректігімен көзге түсіп, мұғалімдерінің сүйікті шәкірттерінің бірі атанды. Жастайынан спортқа, әсіресе әскери дайындыққа қызығушылық танытып, болашақ әскери өмірінің іргетасын қалады.
Оның отбасылық жағдайы қоғамдағы әлеуметтік теңсіздіктің, сталиндік саясаттың қасіретті көрінісі болды. Әкесінің «саяси тұтқын» атануы бала үшін үлкен психологиялық соққы болғанымен, ол мойымады. Керісінше, Рахымжан өмірге деген жігерін арттырып, өз тағдырын өзі қалыптастыруға ұмтылды.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
Мектепті аяқтағаннан кейін Рахымжан Қошқарбаев Алматыдағы Қазақ педагогикалық институтына оқуға түсуге талпынды. Алайда әкесінің «халық жауы» ретінде айыпталуы оған жоғары білім алуға жол бермеді. Бұл кезеңде көптеген жастар саяси қыспақтың кесірінен армандарынан айырылды.
Дегенмен, Рахымжан өмірден өз орнын табуға ұмтылды. Ол еңбекке ерте араласып, тұрмыстың ауыртпалығына қарамастан шыңдалды. Жас жігіттің алғырлығы, тәртіпке бейімділігі, жауапкершілігі оны әскери жолға бағыттады.
1942 жылы, небәрі 18 жасында Рахымжан Қызыл Армия қатарына алынды. Бұл кезең – Ұлы Отан соғысының ең ауыр жылдары болатын. Жас сарбаз алғашында жаяу әскер құрамында дайындықтан өтті. Әскери машықтарды игеру барысында оның табиғи қабілеті, батылдығы мен ұйымдастырушылық дарыны айқын көрінді.
Ол Мәскеу маңындағы әскери училищеде оқып, взвод командирі болып шығады. Мұнда ол әскери тактиканы меңгеріп қана қоймай, жауынгерлерді басқару, қиын жағдайда дұрыс шешім қабылдау дағдыларын игерді. Бұл білім мен тәжірибе оған майдан даласында қажет болды.
Рахымжанның әскери дайындық кезіндегі табандылығы мен батылдығы командирлер тарапынан жоғары бағаланды. Ол жас болса да, жауапкершілікті сезініп, әрбір тапсырманы тиянақты орындады. Әскери мектеп оның болашақ ерлігінің негізін қалады.
Майдандағы ерлік жолы, шығармашылығы мен жетістіктері
Рахымжан Қошқарбаевтың әскери өмірі 1944 жылдан бастап тікелей соғыс алаңында өтті. Ол Белоруссия майданында шайқасып, түрлі операцияларға қатысты. Әсіресе, оның ерлігі Берлинді алу шайқасында айқын көрінді.
1945 жылдың сәуірінде Кеңес әскері Берлинге кірді. Қала үшін шайқас қиян-кескі болды. Рейхстаг – фашистік Германияның символы, оның құлауы соғыстың аяқталғанын білдіретін еді. Осы тарихи сәтте 30 сәуір күні Рахымжан Қошқарбаев пен қатардағы жауынгер Григорий Булатовқа Рейхстагқа ту тігу тапсырылды.
Олар бірнеше сағат бойы оқ пен оттың арасынан өтіп, ғимаратқа жетті. Рахымжан өз қолымен жеңіс туын тігіп, оны Рейхстаг қабырғасына қадады. Бұл оқиға – адамзат тарихындағы ең ұлы сәттердің бірі болды.
Алайда тарихи әділетсіздік орын алып, Рахымжан Қошқарбаевтың бұл ерлігі сол кезеңде ресми түрде толық мойындалмады. Оның орнына басқа сарбаздардың есімі алға шығарылды. Бұл саясат сол дәуірдің ұлттық теңсіздік көрінісі болатын.
Соғыс жылдары Рахымжан көптеген орден-медальдармен марапатталды, бірақ «Кеңес Одағының Батыры» атағына лайық болса да, ол оған қол жеткізе алмады.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Соғыстан кейінгі жылдары Рахымжан Қошқарбаев елге оралып, бейбіт еңбекке араласты. Ол бірқатар жауапты қызметтер атқарды. Әсіресе, Алматы қаласындағы қонақүй шаруашылығында, кейін «Жетісу» қонақүйінің директоры қызметінде еңбек етті.
Ол ешқашан саясат сахнасына шыққан жоқ, бірақ өзінің өмірлік ұстанымында әділдік пен халыққа адал қызмет етуді басты орынға қойды. Ол партия мүшесі ретінде қоғамның дамуына өз үлесін қосуға тырысты.
Рахымжан әділетсіздікті ауыр қабылдады. Әсіресе, өзінің ерлігінің бағаланбағаны оны қатты қынжылтты. Дегенмен ол бұл туралы ашық айтып, ешқашан дау шығарған жоқ. Оның парасаттылығы, кішіпейілділігі және халыққа қызмет етуге деген ықыласы – оның басты саяси көзқарасын айқындайды.
Жеке өмірі
Рахымжан Қошқарбаев – қарапайым да отбасына берік жан болды. Соғыстан кейін ол шаңырақ көтеріп, бірнеше бала тәрбиеледі. Отбасында ол үлгілі әке, қамқор жар ретінде есте қалды.
Оның өмірлік серігі – мейірімді, адал жар болып, Рахымжанның әр қадамын қолдады. Жұбайымен бірге олар балаларын Отанға адал, еңбекқор азамат етіп тәрбиелеуге күш салды.
Жеке өмірінде де ол кішіпейіл, қарапайым, жомарт жан ретінде танылды. Достары мен туыстары оның адамгершілігін ерекше құрметтейтін. Соғыстан кейінгі қиындықтарға қарамастан, ол ешқашан мойымаған, отбасына берік болып, айналасына жылылық сыйлаған тұлға болды.
Мұрасы мен маңызы
Рахымжан Қошқарбаев – қазақ халқының ұлттық қаһарманы. Оның Рейхстагқа тіккен туы – бүкіл халықтың жеңіске қосқан үлесінің символы. Ол қазақ халқының жауынгерлік дәстүрін жалғастырды, елінің намысын қорғады.
Кеңес дәуірінде оның есімі ұзақ жылдар бойы толық дәрежесінде танылмады. Тек тәуелсіз Қазақстанда әділеттілік қалпына келіп, Рахымжанның ерлігіне лайықты баға берілді. 1999 жылы оған «Халық қаһарманы» атағы берілді. Бұл – оның шынайы еңбегінің, халық жүрегіндегі орнын мойындаудың белгісі.
Бүгінде Рахымжан Қошқарбаевтың есімі мектептерге, көшелерге берілген. Оның ерлігін дәріптейтін кітаптар жазылып, деректі фильмдер түсірілді. Жас ұрпақ үшін ол – батырлықтың, отансүйгіштіктің үлгісі.
Оның өмір жолы бізге үлкен сабақ береді: қандай қиындық болса да, әділеттілік пен ерлік түптің түбінде бағаланады.
