Дина Нұрпейісова өмірбаяны – қазақ күй өнерінің шоқ жұлдызы
Қазақтың ұлттық музыка мәдениетінде Дина Нұрпейісова есімі алтын әріппен жазылған. Ұлы күйші, композитор, әрі домбырашы ретінде ол қазақтың дәстүрлі музыкасын жаңғыртып, оны жаңа деңгейге көтерді. Дина апайдың шығармашылығы мен өмірі – қазақ халқының рухани байлығының айқын көрінісі.
Дина нурпеисова өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Дина Нұрпейісова 1861 жылы қазіргі Батыс Қазақстан облысының Жаңақала ауданындағы Нарынқұм ауылында дүниеге келген. Әкесі Кенже – белгілі домбырашы, анасы да әнші болған. Отбасындағы музыкалық орта Динаға ерте жастан өнерге деген сүйіспеншілікті дарытты. Әкесі оған домбыра тартуды үйретіп, халық әндері мен күйлерін орындауды үйреткен. Дина тоғыз жасында-ақ домбыраның барлық қыр-сырын меңгеріп, ауыл арасында танымал бола бастады.
Білім алу және шығармашылық жолының басталуы
Дина Нұрпейісова 9 жасында әйгілі күйші Курманғазы Сағырбайұлының назарын аударды. Ол ауылда өткен бір жиында Курманғазының күйін орындап, оның мақтауына ие болды. Бұл кездесу олардың арасындағы ұстаз-шәкірт қатынасының бастамасы болды. Курманғазы Динаны өз шәкірті ретінде қабылдап, оған күй өнерінің тереңдігін үйретті.
Дина апайдың шығармашылығының негізі осы ұстазынан алған білім мен тәжірибеге сүйенді. Ол халық күйлерін орындап қана қоймай, өз шығармаларын да жазды. Оның күйлері қазақ халқының өмірін, табиғатын, салт-дәстүрін бейнелейді.
Шығармашылық мұрасы мен жетістіктері
Дина Нұрпейісова өз шығармашылығында қазақ халқының тарихы мен мәдениетін дәріптеді. Оның күйлері – қазақтың ұлттық музыкасының асыл қазынасы. «Бұлбұл», «Көген түп», «Байжұма», «16 жыл», «Әсем қоңыр», «Той бастар», «Ана бұйрығы» сияқты күйлері қазақ домбыра өнерінің шыңы болып табылады.
Оның шығармаларының ерекшелігі – терең философиялық мазмұны мен жоғары орындаушылық шеберлігінде. Дина апай күй арқылы қазақ халқының қуанышы мен қайғысын, арманы мен үмітін жеткізе білді. Оның күйлері тек музыкалық туынды ғана емес, сонымен қатар халықтың рухани әлемінің айнасы болды.
Дина Нұрпейісова 1944 жылы Қазақстанның халық әртісі атағын алды. Ол 1937 жылы Алматыда өткен республикалық халық өнерпаздарының слетінде бірінші орын алып, өнерін жоғары бағалатты. 78 жасында Мәскеуде өткен бүкілодақтық халық өнерпаздарының слетінде де жоғары бағаланып, алтын медальмен марапатталды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Дина Нұрпейісова өз шығармашылығында қазақ халқының әлеуметтік жағдайын, әділетсіздік пен теңсіздікті бейнеледі. «16 жыл» күйі 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісінің әсерінен туған. Бұл күйде халықтың еркіндікке деген ұмтылысы мен күресі көрініс тапқан. Күйдің әуені көтеріңкі, жігерлі, халықтың жеңіске деген сенімін білдіреді.
Совет үкіметі орнағаннан кейін Дина апай жаңа қоғамдық өзгерістерге бейімделіп, өз шығармашылығында жаңа тақырыптарды қозғады. «Әсем қоңыр» күйі жастардың жаңа өмірге деген құлшынысын, «Той бастар» күйі халықтың бірлігін, «Ана бұйрығы» күйі Отан қорғаушылардың ерлігін дәріптейді.
Жеке өмірі
Дина Нұрпейісова 19 жасында тұрмысқа шығып, бір ұл баланы дүниеге әкелді. Ұлы 14 жасында қайтыс болды. Бұл қайғы Дина апайдың өміріне үлкен әсер етті. Ол ұлының есімін өз фамилиясында қалдырып, Нұрпейісова болып жазыла бастады.
Дина апай екі рет тұрмыс құрған. Екінші күйеуімен бірге өмірінің соңына дейін бірге болды. Ол отбасылық өмірінде де күй өнерін ұмытпай, домбырасын қолынан тастамады. Оның жеке өмірі мен шығармашылығы бір-бірімен тығыз байланыста болды.
Мәдени мұрасы мен маңызы
Дина Нұрпейісова қазақтың күй өнерінің дамуына зор үлес қосты. Оның шығармалары қазақ халқының рухани байлығын, тарихын, мәдениетін сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізуге мүмкіндік берді. Дина апайдың күйлері қазіргі заманғы домбырашылар үшін үлгі болып табылады.
Оның есімі Қазақстанның мәдениет тарихында мәңгі қалды. Дина Нұрпейісова атындағы мәдениет үйлері, мектептер, музыкалық мектептер оның есімін ұрпақтарға жеткізіп, оның мұрасын сақтап келеді.
