Blog

Фариза Оңғарсынова өмірбаяны – қазақ поэзиясының жарық жұлдызы

September 21, 2025

22 6 minutes read

Әдебиетке адал қызмет етіп қана қоймай, қоғамдық өмірге белсене араласқан Фариза ақын – ұлттық руханияттың символына айналған қайраткер. Оның есімі қазіргі таңда мектеп оқулықтарынан бастап ғылыми еңбектерге дейін аталады. Сондықтан оның өмір жолын, шығармашылық мұрасын жан-жақты зерделеу – болашақ ұрпақ үшін аса маңызды.

Ф.Оңғарсынова өмірбаяны

Детство и семья

Фариза Оңғарсынова 1939 жылы 25 желтоқсанда Атырау облысы, Новобогат (қазіргі Исатай) ауданындағы Манаш ауылында дүниеге келді. Ол – қарапайым балықшы отбасынан шыққан. Әкесі Оңғарсын – балық аулаумен айналысқан еңбекқор жан болса, анасы Алма – шаңырақтың берекесін сақтаған мейірімді әйел еді. Фариза тоғыз балалы отбасында өсті, сондықтан ол бала кезінен үлкендерге көмектесіп, еңбекке ерте араласты.

Балалық шағы соғыстан кейінгі ауыр кезеңге сәйкес келді. Ел ішінде жоқшылық, қиындық көп болатын. Соған қарамастан, Фариза білімге құштар болып, кітапты ерекше жақсы көрді. Жас қыз ауылдағы шағын мектепте оқып жүргенде-ақ зеректігімен көзге түсіп, өлеңге деген ынтасын ерте танытты.

Ауыл өмірінің шынайы көріністері, Каспий теңізінің толқындары, туған жердің табиғаты – кейінгі шығармашылығында ерекше орын алды. Оның бала кезіндегі естеліктері мен сезімдері ақындық жүрегінің қалыптасуына негіз болды. Әсіресе анасының ертегі айтуы, халық әндерін орындауы Фаризаға ұлттық рухты сезінуге ықпал етті.

Отбасындағы бауырмалдық, үлкенге құрмет, кішіге қамқорлық дәстүрі де оның болашақ мінез-құлқына әсер етті. Ақын кейінгі естеліктерінде: «Анамның мейірімі мен әкемнің еңбекқорлығы маған өмірлік азық болды» деп айтқан.

Оқу және алғашқы қадамдар

Фариза ауыл мектебін үздік аяқтап, білімін жалғастыруға ниеттенді. 1957 жылы ол Гурьев (қазіргі Атырау) қаласындағы педагогикалық институттың филология факультетіне оқуға түсті. Студенттік шағында әдебиетке деген құштарлығы артып, алғашқы өлеңдерін жазды.

Институт қабырғасында жүріп, ол орыс және әлем әдебиетін терең меңгерді. Пушкин, Лермонтов, Твардовский, сондай-ақ шығыс поэзиясы өкілдерінің шығармалары жас ақынның поэтикалық ой-өрісін кеңейтті. Бірақ ол ешқашан ұлттық болмыстан ажыраған жоқ. Қазақтың ұлы ақындары – Абай, Жамбыл, Ілияс Жансүгіров, Сәбит Мұқанов шығармалары оның рухани тірегіне айналды.

1950-жылдардың соңында Фаризаның өлеңдері жергілікті басылым беттерінде жариялана бастады. Жас ақынның сөз өрнегінен нәзіктікпен бірге батылдық байқалды. Ол заман шындығын, әйел тағдырын, туған жердің көркін айқын суреттей алды.

Институтты тәмамдаған соң Фариза еңбек жолын мұғалім болып бастады. Сөйтіп, мектеп қабырғасында балаларға қазақ әдебиетін оқыта жүріп, өз шығармашылығын да дамытты. Бұл кезең оның өмірлік бағытының айқындалуына шешуші болды.

Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері

Фариза Оңғарсынованың шығармашылық жолы 1960-жылдардан бастап кеңінен танылды. 1966 жылы оның алғашқы өлеңдер жинағы «Сандуғаш» жарық көрді. Бұл кітап ақынның әдебиеттегі есімін әйгіледі.

Кейінгі жылдары ол көптеген жыр жинақтарын шығарды. Солардың ішінде:

«Кестелі орамал» (1968),
«Шілде» (1970),
«Мазасыз шақ» (1975),
«Сенің махаббатың» (1978),
«Дауа» (1985),
«Қардағы із» (1990).

Ақынның әрбір жинағы оқырман тарапынан жылы қабылданды. Өлеңдерінде әйел тағдыры, махаббат пен адалдық, адамгершілік құндылықтар, туған жерге сүйіспеншілік, халықтың әлеуметтік мәселелері бейнеленді.

Фариза тек ақын емес, журналистикада да еңбек етті. Ол ұзақ жылдар бойы «Қазақстан пионері» (қазіргі «Ұлан») газетінде, кейінірек «Пионер» журналының бас редакторы қызметін атқарды. Бұл кезеңде жас ұрпақтың тәрбиесі мен мәдени дамуына ерекше үлес қосты.

Оның шығармалары бірнеше тілге аударылды. Орыс, ағылшын, түрік, болгар тілдерінде жарияланған өлеңдері қазақ поэзиясының әлемдік кеңістікке шығуына септігін тигізді.

Ақын ретінде алған марапаттары да аз емес. Ол Қазақстанның халық жазушысы атағына ие болды, мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атанды.

Қоғамдық және саяси көзқарастары

Фариза Оңғарсынова тек әдебиетпен шектелмей, қоғамдық-саяси өмірге де белсене араласты. 1990-жылдары ол Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаты болып сайланды. Депутаттық қызметінде халықтың әлеуметтік жағдайын, мәдениет пен білім мәселелерін көтерді.

Ол әрқашан әділдікті жақтап, қарапайым халықтың сөзін сөйледі. Парламент мінберінен айтқан өткір пікірлері елдің есінде қалды. Әсіресе қазақ тілі мен әдебиетінің мәртебесін қорғауда, жастар тәрбиесінде, әйелдердің қоғамдағы рөлін арттыруда батыл көзқарасын білдірді.

Ақынның саяси ұстанымы – ұлттық мүддені қорғау, елдің тәуелсіздігі мен бірлігін сақтау еді. Ол: «Ақын – халықтың жанын жырлайтын адам. Егер ел тағдырына немқұрайлы қараса, ол шынайы ақын емес» деп айтқан.

Жеке өмірі

Фариза апамыздың жеке өмірі қарапайым, бірақ тағылымға толы болды. Ол көпшілік алдында өзінің отбасылық құпияларын ашып айта бермейтін. Алайда замандастарының естеліктеріне сүйенсек, ол өте бауырмал, жақындарына адал жан болған.

Ақынның бар өмірі – әдебиетке, қоғамға қызмет етуге арналды. Оның өзіне тән қаталдығы мен талапшылдығы да болды. Бірақ сонымен қатар ол шыншыл, мейірімді, шәкірттеріне қамқор адам ретінде есте қалды.

Өкінішке қарай, Фариза Оңғарсынова өзінің жеке отбасылық бақытына толық жете алмады. Ол өмір бойы шығармашылық пен қоғамдық жұмысты басты орынға қойды. Дегенмен, ақынның рухани мұрасы оның өмірін мәнді етті.

Мұра және маңызы

Фариза Оңғарсынованың мұрасы – қазақ әдебиеті үшін баға жетпес қазына. Оның өлеңдері бүгінгі күнде де өзекті. Әсіресе әйелдің қоғамдағы орны, адамгершілік құндылықтар, ұлттық рух мәселелері – қазіргі заманға сай тақырыптар.

Ақынның шығармашылығы жастарға үлгі болып келеді. Оның жырлары мектеп бағдарламасына енгізілген, жоғары оқу орындарында арнайы зерттеліп жатыр.

Фариза апаның есімімен Атырау қаласында мектеп, кітапхана, көшелер аталады. Оның құрметіне әдеби байқаулар ұйымдастырылады. Ақынның туған жерінде ескерткіші орнатылып, музейлік бұрыш жасалған.

Ол тек қазақ поэзиясының ғана емес, бүкіл түркі әлемінің рухани мұрасына үлес қосқан тұлға. Оның поэзиясы ұлттық шеңберден асып, жалпыадамзаттық биікке көтерілді.

Қазақ әдебиетінің кең даласында өзіндік орны бар ірі ақындардың бірі – Фариза Оңғарсынова. Ол ХХ ғасырдың екінші жартысында қазақ поэзиясына жаңа леп әкеліп, нәзік әйел жүрегінің сырын, халықтың мұңын, қоғамның мәселесін көркем тілмен бейнелеген тұлға. Ақынның әрбір өлеңі – тек көркемдік ізденістің жемісі емес, сонымен қатар ұлттық рухтың, елдік мұраттың айнасы. Фариза апамыздың шығармалары еркіндікке, әділетке, адалдыққа үндейді. Оның есімі қазақ мәдениетінде ғана емес, халықаралық деңгейде де танылған.