Гүлбахрам Байбосынова өмірбаяны – қазақ жыршылық өнерінің көрнекті өкілі
Қазақ халқының дәстүрлі музыка өнерінде айрықша орны бар тұлғалардың бірі – Гүлбахрам Байбосынова. Ол Қазақстанның халық әртісі, белгілі жыршы, термеші, ұстаз, ұлттық өнерді насихаттаушы ретінде кеңінен танымал. Байбосынованың шығармашылық жолы тек қана орындаушылық шеберлігімен емес, сонымен қатар халықтың рухани мұрасын сақтап, кейінгі ұрпаққа жеткізуімен де құнды. Оның орындауындағы термелер мен эпостық жырлар тыңдаушыны терең ойға жетелейді, қазақтың тарихы мен руханиятын қайта сезінуге мүмкіндік береді.
Гүлбахрам апамыздың өнері арқылы халқымыздың бай мәдени мұрасы жаңғырып, жыршылық дәстүрдің үзілмей жалғасуына жол ашылды. Ол тек қана сахнада өнер көрсеткен тұлға емес, сонымен қатар ғылыми-шығармашылық ізденістерімен, шәкірт тәрбиелеудегі еңбегімен ел мәдениетінде өшпес із қалдырған өнер иесі.
Гульбахрам байбосынова өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Гүлбахрам Байбосынова 1957 жылы 1 ақпанда Қарағанды облысы, Жаңаарқа ауданында дүниеге келген. Бұл өңір қазақтың талай ақын-жыршысы, дәстүрлі әнші-термешілері шыққан қасиетті өлке. Жаңаарқа топырағы халық өнерін бойына сіңірген, кең даланың әуенін, сал-серілердің өр рухын жеткізген өнерпаздарымен әйгілі. Болашақ өнер иесінің осындай рухани бай ортада дүниеге келуі оның өмірлік бағытын айқындады.
Әкесі мен шешесі қарапайым еңбек адамдары болғанымен, қазақы дәстүрге берік, өнерді қадірлейтін жандар еді. Үйде үнемі халық әндері айтылып, домбыраның үні естіліп тұратын. Бала Гүлбахрам жастайынан осы әуендерді тыңдап өсті. Анасы қыз баланың тәрбиесіне ерекше көңіл бөлген. Сол кезеңдегі ауыл өмірі қарапайым болғанымен, ұлттық салт-дәстүрді берік сақтап, балалардың бойына рухани құндылықтарды сіңіретін.
Гүлбахрам бала кезінен әнге, жырға бейім болды. Әкесі қолына домбыра ұстатып, қазақтың халық әндерін үйретті. Ал ауыл ақсақалдары мен аналарынан аңыз-әңгіме, жыр-терме тыңдап өсті. Осылайша ұлттық өнерге деген сүйіспеншілік оның жүрегінде ерте қалыптасты. Көршілері мен туыстары «бұл қыздың дауысы ерекше, болашағынан үлкен үміт күтеміз» деп жиі айтатын.
Жаңаарқа жері – Біржан сал, Ақан сері, Майра, Жаяу Мұса сынды ұлы өнерпаздардың рухы қонған аймақ. Осындай ортада өскен Гүлбахрамның ұлттық өнерге құштарлығы артып, болашақта кәсіби жыршы ретінде қалыптасуына негіз болды.
Білім жолы және алғашқы қадамдары
Мектеп қабырғасында жүрген кездің өзінде Гүлбахрам ән мен жырға ерекше ден қойды. Мектептегі мерекелік кештерде, мәдени шараларда үнемі өнер көрсетіп, ұстаздары мен достарының ықыласына бөленді. Оның дауысының табиғи күштілігі, нақышты әуені, сахналық мәдениеті ерте байқалды.
Жоғары білім алу мақсатында ол Алматыдағы Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясына оқуға түсті. Бұл оқу орны – қазақ музыкасының алтын ордасы, талай дарынды әнші-күйшілерді тәрбиелеген киелі шаңырақ. Консерватория қабырғасында ол кәсіби музыкалық білім алды, халық әндері мен жыршылық дәстүрді терең меңгерді.
Оның ұстаздары арасында қазақтың белгілі музыка зерттеушілері мен орындаушылары болды. Олар Гүлбахрамның табиғи дарынын дамытып, сахналық мәдениетін қалыптастыруға зор үлес қосты. Сол жылдары ол халықтың дәстүрлі әндерінен бөлек, эпостық жырларды орындау өнерін де игере бастады.
Жоғары оқу орнын бітіргеннен кейін, Байбосынова өзінің өнер жолын кәсіби деңгейде жалғастырды. Алғашқы қадамдары республикалық байқауларға қатысудан басталды. Оның жыр орындаудағы шынайылығы, терең сезімталдығы мен айрықша дауыс мүмкіндіктері көпшіліктің назарын аударды. Бірнеше рет жүлделі орындарға ие болып, жыршылық өнердің жаңа есімі ретінде танылды.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Гүлбахрам Байбосынова – дәстүрлі қазақ жыршылық өнерінің көрнекті өкілі. Оның репертуарында халықтың ежелгі эпостары, батырлық жырлары, лирикалық термелері мол орын алды. Әсіресе, «Қобыланды батыр», «Алпамыс батыр», «Ер Тарғын» сияқты классикалық эпостарды орындауы ерекше бағаланды.
Ол тек орындаушы ғана емес, зерттеуші де болды. Қазақтың жыршылық дәстүрін ғылыми тұрғыдан зерделеп, оның мән-маңызын насихаттады. Консерваторияда ұстаздық қызмет атқарып, шәкірт тәрбиелеуге үлкен үлес қосты. Оның шәкірттері бүгінде Қазақстанның әр аймағында дәстүрлі ән мен жырды жалғастыруда.
Гүлбахрамның шығармашылығында басты назар – халық мұрасын жаңғырту. Ол ұмыт бола бастаған көптеген жыр үлгілерін сахнаға алып шығып, тыңдарманға жеткізді. Оның орындауында жырлар тек қана музыкалық шығарма емес, ұлттық тарих пен руханияттың айнасы ретінде жаңаша құлпырды.
Өнер иесінің жетістіктері де аз емес. Ол Қазақстанның халық әртісі атағын иеленіп, мемлекеттік марапаттарға ие болды. Түрлі халықаралық фестивальдерге қатысып, қазақтың дәстүрлі өнерін шетел сахналарында насихаттады. Байбосынованың өнері Франция, Түркия, Ресей, Қытай сынды елдерде жоғары бағаланды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Гүлбахрам Байбосынова өнер адамы ретінде қоғамның рухани дамуына ерекше мән берді. Ол қазақ халқының дәстүрлі мәдениеті – ұлттың негізі деп есептеді. Жыршылық өнерді сақтау арқылы халықтың тарихын, дүниетанымын, ұлттық кодын сақтауға болады деген ұстанымда болды.
Саяси тұрғыда ол елдің мәдени саясатына белсене араласып, ұлттық өнерді мемлекеттік деңгейде қолдау қажеттігін үнемі көтеріп жүрді. Дәстүрлі музыка фестивальдерін ұйымдастыруға, жас орындаушыларға жағдай жасауға шақырды.
Сонымен қатар, ол әйел өнерпаздардың қазақ мәдениетіндегі рөлін де айрықша атап өтті. Жыршылық өнер көбіне ер азаматтарға тән деп саналса да, Гүлбахрам бұл дәстүрді әйел адам да жоғары деңгейде меңгере алатынын дәлелдеді. Оның бұл көзқарасы қазақ қоғамындағы гендерлік теңдікті мәдени тұрғыда көрсетіп, өнер саласында жаңа серпіліс әкелді.
Жеке өмірі
Өнер адамының жеке өмірі әрдайым көпшілікті қызықтырады. Гүлбахрам Байбосынова да отбасы мен өнерді қатар алып жүрген жан. Ол отбасына адал, балаларына қамқор ана ретінде белгілі. Жұбайымен бірге ұлттық құндылықтарды дәріптеуге, ұрпағына рухани байлық сіңіруге көңіл бөлді.
Жеке өмірінде қарапайымдылық пен кішіпейілділікке мән берді. Қай жерде болмасын, халыққа жақын, жылы жүзді, ақкөңіл қалпын сақтады. Шәкірттері оны «өнердегі анамыз» деп атайды. Өйткені ол тек кәсіби білім беріп қана қоймай, адамгершілік қасиеттерді де үйретті.
Мұра және маңызы
Гүлбахрам Байбосынова – қазақ жыршылық өнерінің дамуына өлшеусіз үлес қосқан тұлға. Оның орындауындағы жырлар ұлттық рухты көтеріп, халықтың тарихи жадын оятады. Ол жыршылық дәстүрді сахналық мәдениетпен үйлестіріп, заманауи көрерменге жеткізе білді.
Оның мұрасы – тек қана таспаға жазылған әндер мен жырлар емес, сонымен бірге шәкірттері арқылы жалғасып келе жатқан дәстүр. Байбосынова тәрбиелеген жыршылар бүгінде республиканың түкпір-түкпірінде халық өнерін дәріптеп жүр.
Гүлбахрамның еңбегі арқылы қазақтың дәстүрлі музыкасы халықаралық деңгейде танылды. Ол өз өнерімен Қазақстанды әлем сахнасында танытып, ұлттық мәдениетіміздің беделін көтерді.
