Сансызбай Сарғасқаев өмірбаяны – қазақ балалар әдебиетінің көрнекті өкілі
Сансызбай Сарғасқаев – қазақ балалар әдебиетінің көрнекті өкілдерінің бірі, жазушы, қоғам қайраткері. Оның шығармашылығы арқылы бірнеше буын жасөспірімдер тәрбие алып, ізгілікке, адамгершілікке, Отанға сүйіспеншілікке үйренді. ХХ ғасырдағы қазақ прозасында балалар мен жасөспірімдер тақырыбын жүйелі түрде көтеріп, оны көркемдік деңгейде жеткізе алған санаулы қаламгерлердің қатарында. Әдебиет тарихында оның орны ерекше, себебі Сарғасқаев жасөспірімдердің ішкі жан дүниесін, олардың арман-тілегін, өмірлік қиындықтарын нәзік сезіммен суреттеді.
Жазушының әңгімелері мен повестері мектеп оқушыларының күнделікті өміріне, олардың достық, адалдық, еңбекқорлық секілді құндылықтарды бойына сіңіруіне арналды. Сарғасқаев шығармалары тек көркем әдебиет қана емес, сонымен қатар тәрбиелік құрал ретінде де бағаланады. Ол өз уақытының қоғамдық-әлеуметтік мәселелерін жастар тағдыры арқылы көрсете отырып, келешек ұрпаққа бағыт-бағдар берді.
Cансызбай сарғасқаев өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Сансызбай Сарғасқаев 1925 жылы Алматы облысының Кеген ауданында дүниеге келді. Таудың баурайындағы табиғаты әсем өңірде туған бала жастайынан табиғатпен етене өсіп, туған жердің әсемдігін бойына сіңірді. Отбасы қарапайым шаруа болатын. Әкесі егіншілікпен, мал шаруашылығымен айналысса, анасы шаңырақтың берекесін кіргізіп отырған. Үй ішіндегі еңбекқорлық пен тәртіп болашақ жазушының мінез-құлқының қалыптасуына үлкен әсер етті.
Жастайынан білімге құштар болған Сансызбай ауыл мектебінде оқып жүріп, кітапқа ерекше қызығушылық танытты. Ол кезде қазақ тілінде жарық көрген көркем шығармалар аса көп болмағанымен, қолына түскен дүниені қалт жібермей оқитын. Әсіресе, Сәкен Сейфуллин, Бейімбет Майлин, Ілияс Жансүгіров шығармалары жасөспірімнің дүниетанымын кеңейтіп, кейінгі жазушылық жолына ықпал етті.
Балалық шағы қиын кезеңдерге тұспа-тұс келді. 1930–1940 жылдардағы ашаршылық пен соғыс зардабы елдің әрбір отбасының тұрмысын ауырлатқан еді. Сансызбай да жасынан тұрмыс тауқыметін сезінді. Бірақ қиындықтарға қарамастан, білімге деген құштарлық пен еңбекқорлық оны алға жетеледі.
Отбасының қамқорлығы мен ауылдағы ұстаздарының қолдауы жазушының тұлға болып қалыптасуына ерекше рөл атқарды. Ол бала кезінен әділдікке, қарапайымдылыққа, адамға деген сыйластыққа тәрбиеленді. Осы қасиеттерін кейінгі шығармаларынан айқын көруге болады.
Оқу жылдары және алғашқы қадамдар
Сансызбай Сарғасқаев орта мектепті бітірген соң Алматыдағы педагогикалық институтқа оқуға түсті. Ол жоғары оқу орнында әдебиет пен педагогика ғылымдарын терең меңгерді. Жазушылыққа деген алғашқы қадамдарын студенттік жылдарында жасады. Газет-журнал беттерінде шағын әңгімелері жарияланып, әдеби ортаға таныла бастады.
Студенттік кезеңде ол жас қаламгерлердің үйірмелеріне қатысып, әдебиетке қызығушылығы арта түсті. Қазақ әдебиетінің алдыңғы қатарлы өкілдерімен кездесіп, олардан үлкен тәлім алды. Әсіресе, Мұхтар Әуезовтің дәрістеріне қатысуы оның әдебиетке деген көзқарасын түбегейлі қалыптастырды. Әуезовтің кең дүниетанымы мен көркемдік талғамы жас жазушыға бағыт-бағдар берді.
Жоғары оқу орнын тәмамдағаннан кейін Сарғасқаев мұғалімдік қызмет атқарды. Балалармен күнделікті қарым-қатынас оның шығармашылық ізденістеріне жаңа тақырыптар әкелді. Мектеп оқушыларының мінез-құлқы, олардың қуанышы мен күйініші жазушыға шабыт берді. Осылайша ол балалар әдебиетіне ден қойып, алғашқы көлемді туындыларын жазуға кірісті.
Шығармашылығы, қызметі және жетістіктері
Сансызбай Сарғасқаевтың шығармашылығы негізінен балалар мен жасөспірімдер өмірін суреттеуге арналды. Оның «Балалық шаққа саяхат», «Жүз теңге», «Күлпаш», «Тәмпішқара» сияқты туындылары оқырмандар арасында кеңінен танылды. Әсіресе, «Балалық шаққа саяхат» атты повесі қазақ балалар әдебиетінің классикалық үлгісіне айналды.
Жазушының әрбір шығармасында баланың жан дүниесін түсіну, олардың арман-тілегіне үңілу, қоғамдағы орнын айқындау басты мақсат болды. Ол жасөспірімдердің бойына адалдық, еңбекқорлық, достыққа беріктік сияқты қасиеттерді сіңіруге тырысты.
Сарғасқаев тек жазушылықпен шектелмей, қоғам өміріне белсене араласты. Ол республикалық деңгейдегі мәдени шараларға қатысып, балалар әдебиетінің дамуына атсалысты. Оның еңбектері үшін бірнеше мәрте мемлекеттік марапаттар берілді. Жазушы шығармалары орыс тіліне және басқа да шет тілдеріне аударылып, кеңестік кеңістікте кеңінен танылды.
Шығармашылық жетістіктерінің бірі – оның балалар әдебиетіне жаңа серпін әкелуі. Бұған дейін көбіне идеологиялық сарындағы шығармалар жазылып келсе, Сарғасқаев жасөспірімдердің шынайы өмірін, олардың ішкі жан дүниесін бейнелеуді басты назарға алды. Бұл тәсіл оқырманға жақын әрі түсінікті болды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Сансызбай Сарғасқаев кеңестік дәуірде өмір сүріп, шығармашылықпен айналысты. Сондықтан оның дүниетанымы мен көзқарастары социалистік идеология аясында қалыптасты. Дегенмен ол идеологиядан тыс, жалпы адамзаттық құндылықтарды да дәріптеді. Оның шығармаларындағы басты ұстаным – әділдік пен адалдық, еңбексүйгіштік пен достыққа беріктік.
Жазушы қоғамдағы әлеуметтік мәселелерге бейжай қараған жоқ. Әңгімелерінде ауыл өміріндегі қиындықтарды, балалардың тұрмыс-тіршілігін суреттей отырып, қоғамның дамуына ықпал ететін құндылықтарды алға тартты.
Саяси тұрғыдан ол кеңес әдебиетінің бағыт-бағдарына сай еңбек етті. Бірақ шығармаларында құрғақ үгіт-насихаттан гөрі, нақты адамдардың тағдырын, олардың өмірлік тәжірибесін бейнелеуге көңіл бөлді. Бұл оның қаламгерлік шеберлігінің айғағы.
Жеке өмірі
Сансызбай Сарғасқаевтың жеке өмірі көпшілікке аса белгілі емес. Ол қарапайым отбасылық өмір сүрді. Жұбайымен бірге бірнеше бала тәрбиелеп өсірді. Жазушы отбасында мейірімді әке, қамқор жар бола білді.
Жеке өмірінде де қарапайымдылығы, адамгершілігімен ерекшеленді. Достары мен әріптестері оның адалдығын, ашық мінезін жиі айтатын. Ол ешқашан атақ-даңққа ұмтылмай, бар күш-жігерін шығармашылығы мен жастар тәрбиесіне арнады.
Балаларының айтуынша, ол үйде де жиі кітап оқып, жаңа туындыларын жазып отырған. Отбасы мүшелерін еңбекқорлыққа, білімге құштарлыққа тәрбиеледі.
Мұрасы мен маңызы
Сансызбай Сарғасқаев артына мол әдеби мұра қалдырды. Оның шығармалары бүгінгі күнге дейін мектеп оқулықтарына енгізіліп, жас буынға оқытылып келеді. Жазушы көтерген тақырыптар мен идеялар әлі де өзектілігін жойған жоқ.
Ол қазақ балалар әдебиетінің дамуына ерекше үлес қосып, кейінгі қаламгерлерге жол ашты. Оның ізін басқан жас жазушылар балалар мен жасөспірімдерге арналған әдебиетте жаңа бағыттарды қалыптастыруға тырысты.
Сарғасқаев шығармалары тек көркемдік тұрғыдан ғана емес, педагогикалық маңызы жағынан да бағалы. Ол әр туындысында тәрбие мен білімді ұштастырып, балалардың тұлға болып қалыптасуына ықпал етті.
