Ғазрет Қажымұқанұлы өмірбаяны – қазақ мәдениеті мен ағартушылықтағы орны
Қазақ халқының тарихында елге еңбегімен, өнерімен, қайраткерлігімен аты мәңгілік қалған дара тұлғалар аз емес. Солардың бірі – Ғазрет Қажымұқанұлы. Ол тек белгілі бір салада ғана емес, көпқырлы қабілетімен, ұлттық мәдениет пен спорт саласына қосқан үлесімен ерекшеленеді. Өмір жолы күреске толы, тағдыры талайлы, қайсарлығы мен рухының беріктігі жас ұрпақ үшін өнеге. Ғазрет Қажымұқанұлының есімі халық жадында батырлықтың, табандылықтың, еңбексүйгіштіктің символындай сақталған.
Ол өткен ғасырдың әлеуметтік-мәдени жағдайында өмір сүріп, қазақ қоғамының даму кезеңдеріне куә болды. Қоғамдық өмірге де, өнерге де араласып, түрлі салада өз ізін қалдырды. Оның өмірбаяны – жеке тағдыр ғана емес, сол дәуірдегі қазақ халқының тұрмыс-тіршілігінің, мәдениетіндегі жаңғырулардың айнасы.
Бұл мақалада Ғазрет Қажымұқанұлының балалық шағы, отбасы, білім алған кезеңдері, қоғамдық-саяси көзқарастары, шығармашылық және еңбек жолы кеңінен қарастырылады. Сондай-ақ, оның жеке өмірі мен артында қалдырған мұрасы да жан-жақты баяндалады.
Ғазрет қажымұқанұлы өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Ғазрет Қажымұқанұлы ХХ ғасырдың басында қазақ даласының тыныс-тіршілігі ерекше кезеңде дүниеге келді. Оның туған ауылы – табиғаты әсем, дәстүрі тереңде жатқан өлке еді. Әкесі ауыл ішінде сыйлы, еңбекқор адам болған. Анасы да қазақы тәрбиеге берік, балаларының болашағына жауапкершілікпен қараған жан ретінде танылды.
Балалық шағы қазақ ауылына тән табиғи қарапайымдылықпен өтті. Атқа мініп, мал бағып өсті, ауылдағы құрдастарымен бірге ойын-сауық құрып, қазақтың салт-дәстүрімен сусындады. Жасынан зерек, алғыр, алға қойған мақсатына ұмтылғыш болып өсті.
Отбасында үлкендерден естіген әңгімелер, ертегі-аңыздар оның қиялына қанат бітірді. Ол бала күнінен-ақ өнер мен білімге қызығушылық танытты. Сол дәуірде ауыл мектептері сирек болса да, ауыл молдасынан арабша хат танып, алғашқы сауатын ашты.
Отбасы тәрбиесі оның мінезін қалыптастырды. Қарапайымдылық, кішіпейілділік, еңбекқорлық сияқты қасиеттер бойына сіңді. Жастайынан ауылдағы ағайынға көмектесіп, адал еңбекке баулынды. Кейінгі өмірінде осы қасиеттер оны халыққа жақын етті.
Оқу-білім жолы және алғашқы қадамдары
Ғазрет Қажымұқанұлының білімге деген ынтасы ерекше болды. Жасөспірім кезінде ауыл молдасынан алған алғашқы сауаты оны одан әрі ізденуге жетеледі. Кейіннен ол қала медресесіне барып, дін ілімін де, дүниауи білімді де қатар үйренді.
Оқу барысында ол тарихқа, әдебиетке, тілге қызығушылық танытты. Қазақ ауыз әдебиетіндегі эпостарды, батырлық жырларды сүйіп оқыды. Бұл шығармалар оның бойында отансүйгіштік сезімін оятты, болашақта ел үшін еңбек етуге деген талпынысын күшейтті.
Жас кезінде ауыл ішінде түрлі өнер сайыстарына, айтыстарға қатысып, білімділігімен, тапқырлығымен көзге түсті. Білім жолында жүріп ол өзіне ұстаз болған зиялы тұлғалардан тағылым алды. Олардан алған тәлім оның көзқарасын кеңейтіп, өмірлік бағытын айқындады.
Оқу жылдарында-ақ қоғамдық мәселелерге ден қойып, қазақ халқының тағдырын ойлай бастады. Қоғамдағы теңсіздік пен әділетсіздікті көріп, ой қорытып, білімді адам ғана елге қызмет ете алады деген ұстаным қалыптастырды.
Шығармашылық жолы, қызметі және жетістіктері
Ғазрет Қажымұқанұлының негізгі қызмет жолы мәдениет пен қоғамдық істерге тығыз байланысты болды. Ол өнерге де, халық ағарту ісіне де ерекше үлес қосты.
Ең әуелі ол өнер саласында өзін танытты. Қазақтың дәстүрлі өнерін насихаттап, жастарға үлгі бола білді. Әншілік, күйшілік, айтыскерлік өнерді де меңгерді. Оның шығармашылығы халықтың тұрмысымен, күнделікті өмірімен, арман-тілегімен сабақтасты.
Сонымен қатар, ол ағартушылық бағытта еңбек етті. Мектеп ашуға, балаларды оқытуға белсене ат салысты. Қазақ даласында сауат ашу ісін дамытуға күш жұмсады. Жастарды білімге, өнерге, мәдениетке шақырып отырды.
Қызмет жолында ол түрлі қиындықтарға қарамастан табандылық танытты. Кеңестік кезеңнің алғашқы жылдарында халық арасында мәдени-ағарту жұмысын жүргізді, театр және әдебиет саласында да өзін көрсетті.
Оның ең үлкен жетістігі – халықпен тығыз байланыста болғаны. Өнерін де, білімін де халыққа арнады. Оның еңбектері ел жадында сақталып, кейінгі ұрпаққа өнеге болды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Ғазрет Қажымұқанұлы тек өнер адамы ғана емес, қоғамдағы белсенді тұлға болды. Ол қазақ халқының бірлігі мен болашағын ойлап, әрдайым ел мүддесін қорғауды бірінші орынға қойды.
Қоғамдық көзқарасында ол әділеттілікке, теңдікке, білімнің маңызына ерекше мән берді. Қазақ жастарының сауатты, өнерлі, рухы биік болуын армандады. Ол үшін оқу-ағарту ісін басты құрал санады.
Саяси көзқарасында ол ұлттың мүддесін қорғауды негізгі ұстаным етті. Қазақ қоғамындағы өзгерістерге бейжай қарамай, халықтың мұң-мұқтажын жеткізуге тырысты. Кеңестік кезеңдегі саясатқа сын көзбен қарап, халыққа зиянды әрекеттерді әшкерелеуден де тайсалмады.
Әсіресе, ол жастардың ұлттық құндылықтарға адал болуын, шет ықпалдарға ермей, өз мәдениетін сақтауын насихаттады.
Жеке өмірі
Ғазрет Қажымұқанұлының жеке өмірі де қызықты әрі тағылымға толы. Ол отбасының қадірін біліп, үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсеткен жан еді. Өмірлік серігімен бірге шаңырақ көтеріп, ұрпақ тәрбиеледі.
Отбасында балаларын білімге, өнерге баулып, халыққа пайдасы тиетін азамат болуға шақырды. Жақын-жуығына қамқор болып, достарына адал, туыстарына мейірімділігімен танылды.
Жеке өмірінде де қарапайым, кішіпейіл болғаны халық аңыз етіп айтатын. Әрдайым туған жерін, елін сүйіп, соның дамуына үлес қосуды өзінің басты парызы санады.
Мұрасы мен тарихи маңызы
Ғазрет Қажымұқанұлының өмір жолы – халық үшін қызмет етудің айқын үлгісі. Ол өнер мен ағартушылықты, қоғам қайраткерлігін қатар алып жүріп, қазақ мәдениетінің дамуына зор үлес қосты.
Бүгінде оның есімі халық арасында құрметпен аталады. Артында қалған мұрасы – әндері, жырлары, еңбектері, ел есінде сақталған өнегелі істері. Қазақ жастарына ол табандылық пен еңбекқорлықтың, білімге құштарлықтың үлгісін көрсетіп кетті.
Тарихи тұрғыдан алғанда, ол дәуірдің әлеуметтік-саяси ахуалын да бейнелеп кетті. Қазақ халқының отарлық кезеңнен жаңа қоғамға өту жолындағы күрестерін, қиындықтарын басынан өткеріп, сол дәуірдің куәсі болды.
