Қабылбек ұстаз өмірбаяны – өмір жолы, қызметі мен ықпалы

Әр елдің рухани жаны — оның діні мен мәдениеті. Сол себепті ел ішіндегі діни қайраткерлер, ұстаздар, уағызшылар қоғамдағы пікір қалыптастыруда маңызды роль атқарады. “Қабылбек ұстаз” — Жұмабеков Қабылбек Әліпбайұлы — Қазақстандағы белсенді діни тұлғалардың бірі. Ол медресе қызметкері, үгітші, уағызшы, интернет арқылы тіл мен діни мәселелерді қозғайтын тұлға ретінде жұрт назарында. Оның пікірі, сөйлеген сөздері, діни және тіл жайындағы талқылаулары қоғамда пікірталас тудырып отырады. Осы мақалада біз Қабылбек ұстаздың өмір жолын, шығармашылығын, қоғамдық көзқарастарын, жеке өмірін, оның Қазақстандағы діни және мәдени сахнаға қосқан үлесін толығырақ қарастырамыз.

Осы тұлғаны қарастыру маңызды: ол қазіргі қоғамдағы діни ағымдар мен жастар арасында интернет арқылы тез таралатын идеялардың өкілдерінің бірі. Оның сөздері жастарға тікелей әсер етеді, түрлі пікірталастарды оятады. Сол себепті, оның өмірбаяны мен көзқарастарын баяндау — замандас қоғамды түсіну үшін бір қырынан да қажет.

Жалпы мақсаты — Қабылбек ұстаздың кім екенін, қайдан шыққанын, қалай қалыптасқанын, қандай қызмет жолынан өткенін анық көрсету. Сонымен бірге, оның қоғамдағы орны мен ықпалына да баға беру.

Енді оның өмір жолына қадам басайық.

Қабылбек ұстаз өмірбаяны

---

Балалық жас және отбасы

Қабылбек Әліпбайұлы Жұмабеков 1982 жылы дүниеге келген. Оның туған жері — Қазақстанның Оңтүстік өңіріндегі Сарыағаш ауданы, Абай ауылы делінеді. Бұл өңір — қазақ қоғамында дәстүрлі ислам мен медресе мәдениеті ықпал ететін аймақтардың бірі.

Бала кезіндегі отбасы туралы ашық деректер өте шектеулі. Қоғамда “Қабылбек ұстазтың өзі Сарыағаш өңірінен, ауылдан шыққан” деген сөздер айтылады, және кейбір интернет мәтіндерде оның “Сарыағаштық молда” ретінде аталғаны байқалады. Бірақ нақты әкесі, шешесі, олардың әлеуметтік жағдайы, отбасының дәстүрі жайында ресми нақтылық жоқ.

Балалық шақта Қабылбек ауылдық ортада өскені, дәстүрлі ислам ортада тәрбиеленгені ықтимал. Мұндай ортада бала діни ілімге, Құранға, хадиске, араб тіліне бастапқы қызығушылықпен кірісуі мүмкін. Сонымен қатар, ауылдық орта қазақтың салт-дәстүрімен, қонақжайлықпен, дінге байланысты қоғамдық қатынастармен тығыз байланыста болады. Бұл факторлар оның дүниетанымының, діни сезімінің қалыптасуына әсер еткен болар.

Балалық кезінде ол қарапайым орташа білім алған болуы мүмкін, бірақ кейінгі білім жолына бағытталғаны, діни саладан дамуы оның балалық әсерлерінің нәтижесі екенін түсіну орынды.

Қорыта айтқанда, оның балалық дәуірі толық жан-жақты тоқталмаған, бірақ туған жері — Сарыағаш, отбасылық шығу тегі — қазақ ауыл ортасы, дәстүрлі ислам ықпалы бар орта — бұл оның діни жолына бастапқы тікелей ықпал еткен орта деп бағалауға болады.

Білім және алғашқы қадамдар

Қабылбек ұстаздың білім жолы — оның өмірінің маңызды кезеңі, себебі ол дін саласында қызмет ету үшін терең білім қажет. Біздің деректерге сүйенсек:

• Оның жалпы білім беру орны туралы нақты мәліметтер табылған жоқ. Дегенмен, кейінгі жоғары дін білімін алу жолы өте айқын.
• 2002–2005 жылдар аралығында Қабылбек Әліпбайұлы Египеттегі “Нур Мүбарак университеті” (Islamic Culture University “Nur Mubarak”) білім алғаны туралы ақпарат бар.
• Одан соң 2005–2012 жылдары ол Араб Республикасындағы Әл-Азһар университетіндегі ислам шариғаты факультетінде оқығаны көрсетілген.
• Бұл оқу кезеңінде ол хадис, фикх, ақида, тәпсір (Құран түсіндіру) сияқты ислам салаларында білім алған болуы ықтимал.
• Осылайша, Қабылбек ұстаз дін білімін дәстүрлі орталықтар — Египет, Әл-Азһар — арқылы алған. Бұл да оның халықаралық, классикалық ислам білімінің негізін қалаған.

Оқу бітірген соң, Қабылбек ұстаз медреселерде, мешіттерде қызметке араласа бастайды. Дереккөздерге қарағанда:

• Ол Алматыдағы “Абу Ханифа” медресесінде дәріс берген.
• Жезқазған өңірінде Діни басқармалар құрылымында қызмет еткендігі айтылады.
• Ол “Ахмет Ишан” мешітінің бас имамы болған кезеңдері бар.
• 15 қаңтар 2016 жылдан бастап Нұр Астана орталық мешітінде наиб имам (яғни, орынбасары имам немесе маңызды қызметкері) болып тағайындалған.
• Сонымен қатар, Алматы қаласында басқа мешіттерде имам қызметін атқарғаны туралы ақпараттар бар (Мешіт “Байкен Ата”, т.б.)

Осылайша, оқу мен алғашқы қызмет жолы — классикалық ислам университеттерінен білім алып, Қазақстанға қайта оралып, мешіттер мен медреселерде ілім мен уағыз арқылы жұмыс істеген кезеңдерден тұрады.

Алғашқы қадамдары оны тек діни салаға бағыттап қоймай, сонымен бірге қоғаммен байланыс, уағыздар, интернет платформалар арқылы жастарға, тіл мен мәдениетке қатысты мәселелерге араласу мүмкіндігін берген.

Шығармашылық / қызмет / жетістіктер

“Шығармашылық” термині діни қызметте әрқалай түсініліп қалады — қызмет, уағыздар, ізденістер, кітаптар, видеолар, медиа тәсілдері — бәрі де шығармашылық элементтер болуы мүмкін. Қабылбек ұстазтың басты қызмет жолдары мен жетістіктерін төмендегідей бөлімдерде қарастыруға болады.

Діни қызмет пен уағызшылық

Қабылбек ұстаз — уағызшы, медресе ұстазы, мешіт қызметкері. Ол діни қызметті әртүрлі форматтарда жүргізеді:

• Мешіттерде және медреселерде уағыздар айтады, дәрістер оқиды. Оның көпшілікке таныс жұмыстары — жамағатпен тікелей кездесу, жұма уағыздары, лекциялар.
• Ол жастармен, қоғаммен тікелей сөйлесуді, дінді өмірге түсіндіріп жеткізуді мақсат етеді. Оның уағыздары көбінесе ислам ілімі, құлшылық мәселелері, дүниетаным мәселелері, дін мен мәдениет арақатынасы, тіл мен ұлттық салт тақырыптарын қозғайды.
• “Қазақ тілі мен дін мәселелері” — ол көп сөйлейтін тақырып. Интернетте ол “Қабылбек ұстаз қазақ тілі туралы” деген тақырыптағы видеолары бар, ол тіл мен діни тұрмыстың байланысын талқылайды.
• Ол әлеуметтік желілерде белсенді — Instagram парақшасы @kabylbek.ustaz — бұл арқылы көп жастармен байланыс жасайды, уағыздары мен сөздерін таратады.

Жарияланымдар, медиа форматтары

Қабылбек ұстаздың шығармашылық жолында медиа — маңызды құрал:

• Оның Instagram парақшасы жоғары келушілікке ие (жарық саны, жазылушылар саны) — бұл оның уағыздарын кең аудиторияға таратуға мүмкіндік береді.
• YouTube, бейнеплатформаларда “Қабылбек ұстаз” видео сабақтары, әңгімелері бар — мысалы, қазақ тілін, діни мәселелерді қозғайтын видеолар.
• Оның парақшасында “zhanuiyasy.kz кітабының авторы” делінген мәтін бар — яғни, ол кітап та шығарған болуы мүмкін.
• Бірақ, нақты кітаптарының аттары, басылымдары жайлы ресми ақпараттар дереккөздерде толық келтірілмеген.

Қоғамдық ықпал және танымалдық

Қабылбек ұстаз қоғамда белгілі деңгейде танымал. Оның пікірі мен сөзі кейде реакция тудырады:

• Ол интернетте “тіл мәселесі — қазақтың рухани білігі” деген тақырыптағы сөйлеген сөздерінде, қазақ тілінің, оның лексикасының болмысы туралы пікірлер айтқан. Кейбір мәтіндерде ол “қазақ тілінің 70 % араб сөздерінен тұрады, 30 % — орыс сөздерінен” деген ойды айтады деген даулы пікірлер пайда болған.
• Бұл пікірлер қоғамда талқыға түсіп, кейбіреулер оның “тілге, мәдениетке зияны” бар дейді деген сыни көзқарастар да кездеседі.
• Алайда, оның жеткізгісі келген ойы — тіл мен діннің арақатынасы, ұлттық тілдің құндылығы мен исламның ықпалы — қоғамдық диалог туғызуға бағытталған болды деседі.
• Сонымен бірге, діни басқармалар мен қоғам арасында діни қайраткерлердің қызметі мемлекеттік бақылауда болатындықтан, оның қызметі мемлекет тарапынан да назарда болуы мүмкін.

Жетістіктер мен орны

Қабылбек ұстаздың басты “жетістігі” — жастар назарына енуі, онлайн платформада кең таралуы, әлеуметтік медиа арқылы уағыз, пікір таратушы ретінде қалыптасуы. Ол дәстүрлі мешіт жұмысы мен заманауи коммуникацияны біріктіре білетін кейбір жас діни тұлғалардың бірі.

Ол дін мен тіл, мәдениет мәселелерімен араласып, қазіргі қазақ қоғамында дін саласына тән “жаңа үн” болуға талпынған. Оның қазіргі қызметі мен ықпалы — Қазақстандағы діни дискурсқа қосылатын бір бағыт.

Дегенмен, оның “жеті­стік” деп айту үшін діни ұйымдар тарапынан ресми марапаттар, ғылыми еңбектердің танымал болуы, теологиялық зерттеулермен мойындалуы туралы деректер аз. Сондықтан оның жетістіктерін “қоғамдағы ықпалы мен жастармен байланысы” тұрғысынан бағалау орынды.

Қоғамдық және саяси көзқарастары

Қабылбек ұстаз — негізінен діни және мәдени мәселелерге қатысты пікірлерімен белгілі тұлға. Оның қоғамдық және саяси көзқарастары ашық жарияланған емес немесе ресми деңгейде жүйеленіп жазылған жоқ. Дегенмен, кейбір сөздерінен, пікі­рлерінен және әрекеттерінен оның көзқарастары туралы жорамал жасауға болады.

Дін мен тіл арақатынасы

Оның ең көп айтылатын тақырыптарының бірі — қазақ тілі мен дін, олардың байланысы. Қабылбек ұстаз кейбір видеоларында немесе сөздерінде:

• Қазақ тілінің ислам мәдениетімен жақын байланысы, араб дұрысы, ислам діні мен араб мәдениетінің маңыздылығы туралы пікірлер айтты деген сөздер бар.
• Осы тұрғыдан, ол “тіл — ұлттық діңгек, дін — рухани тірек” деген бағытта пікірді насихаттауы мүмкін.
• Дегенмен, кейбір пікірлері қоғамда сын мен дауды тудырған: “қазақ тілі — араб сөздерінен құралады” деген пікірі кейбір оқырмандар тарапынан түсінушілікке келмейді.
• Осылайша, оның тіл мен дін арақатынасына қатысты көзқарасы — ұлттық тілдің қадірін діни тұрғыдан қорғау, бірақ кейбір пікірі радикалды болуы мүмкін деген талқы тудырады.

Саяси көзқарастары

Қоғамдық және саяси деңгейде, Қабылбек ұстаздың позициясы айқын көрінбейді. Ол ресми саяси партиямен, үкіметтік құрылымдармен белгілі түрде байланысқан адам ретінде танылмаған. Оның сауаттылығы және миссиясы діни бағытта болғандықтан, саясаттан қашық немесе тұрғысыз қалуға тырысқан болуы мүмкін.

Алайда, қоғамдағы діни мәселелер мен тіл мәселелері — өздері саяси салмаққа ие тақырыптар болғандықтан, ол сөздерінде ұлтаралық, ұлт бірлігі, тіл, мәдениет, дін арақатынасы арқылы саяси мағыналар беруі мүмкін. Мысалы:

• Қазақ тілінің мәртебесі, ұлттық мәдениет, салт-дәстүр — бұл саяси және мәдени тәуелсіздік мәселелерімен тығыз байланысты.
• Ол кейде “ұлттың рухани тәуелсіздігі” деген ұғымдарды қозғайды деген пікірлер бар.
• Бірақ мемлекетке, саяси билікке, заңға немесе қоғамдық саясатқа ашық сын айтуы — жоқ немесе шектеулі.

Осылайша, Қабылбек ұстаздың қоғамдық және саяси көзқарастары — негізінен діни және мәдени тақырыптар аясында қалыптасқан, ресми саяси аренаға белсенді араласпаған бағытта деп бағалауға болады.

Жеке өмірі

Жеке өмірі — діни тұлғалар үшін кейде қорғалған тақырып. Қабылбек ұстаз туралы ашық қолда бар деректер мыналар:

• Жеке отбасы жағдайы, жұбайы мен балалары туралы ақпарат нақты жарияланған жоқ. Жоғарыда жарияланған дереккөзде “Жумабеков Қабылбек Әліпбайұлы. Жеке төлқұжат мәліметі” дегенде “Жұбайы, балалары” сияқты жолдар көрсетілген, бірақ нақты аты-жөні немесе саны — белгісіз.
• Ол араб тілін, қазақ тілін, орыс тілін біледі делінеді.
• Өзін — дін қызметкері, уағызшы ретінде ұстағандықтан, жеке өмірін көп жарияламайды деген пікір бар.
• Медресе мен мешіт қызметкерлерімен, студенттермен, жамағатпен тығыз қарым-қатынаста болуы оның күнделікті өмірін қоғамдық бағытталған етеді.
• Оның өмірі көбіне уағыз, діни қызмет, медиа арқылы өтеді. Саяхат, білім сапарлары — Египет оқу кезеңі сияқты кезеңдер — оның өмір салтын қалыптастырған бөліктер.

Жеке мінезі, әдеттері, кумиры, хоббилері туралы нақты мәліметтер ашық жоқ. Бірақ оның қоғаммен ашық байланысқа шығуы, жастармен қарым-қатынасы, біршама харизматикалық қасиеті болуы мүмкін деп пайымдауға болады.

Мұрасы мен мәні

Қабылбек ұстазтың мұрасы — қиын тақырып. Ол әлі толық “ұрпаққа қалатын ілім” деңгейіне жеткен тұлға емес, бірақ қазіргі заман талабына сай кейбір із қалдырып қалуда. Оның мұрасын келесі қырлардан қарауға болады:

Діни-рухани мұра

• Қабылбек ұстаз — жас буынға діни уағызды, ислам ілімін жеткізуге тырысқан тұлға. Оның уағыздары, лекциялары болашақта жазба немесе видео форматтарда сақталып, зерттеушілер үшін материал болу мүмкін.
• Оның діни көзқарасы мен тілге қатысты пікірі — кейбір жаңалықтар мен дау-дамайға себеп болғанымен, қазіргі мәдени ортадағы діни пікірталастарда орын алатын бағыттардың бірі. Бұл оның мұрасының бір бөлігі.
• Егер ол кітабы болса, ол да кейінгі кездерге діни әдебиетке қосылатын үлес болуы мүмкін.

Мәдени және тілдік мұра

• Ол қазақ тілін діни контекстте қорғауды, оның мәртебесін көтеруді мақсат етеді. Бұл — мәдени мұра аспектісі: тіл мен дін арақатынасына қатысты пікірталастар тудыру арқылы тілдің рухани маңызын көрсетуді көздейді.
• Ол қазақ тілі мен ислам мәдениетін синтездеп, жастарға діни дүниетанымды қазақ тілінде жеткізуге талпынған. Бұл тілге, діни тұтастыққа ұмтылған бір стиль.

Қоғамдық ықпал және жас буынға үлгі

• Оның ең негізгі мұрасы — жастар арасындағы беделі, идеяларын тарату тәсілі. Ол интернет дәуірінде діни пікірді кең аудиторияға жеткізе алатын үлгі ретінде қарастырылады.
• Діни контексте “жаңа тілмен, жаңа тәсілмен сөйлесетін” бағыттардың бірі — оның үлгісі осы. Мұндай үлгі кейінгі діни қайраткерлерге жол ашуы мүмкін.
• Оның сөзі мен пікірлері кейде қоғамда диалог тудырады, талқыланады — бұл да оның мұрасының әсерлі болуына ықпал етеді.

Шектеулері мен сын көзқарасы

Әрбір тұлғаның мұрасы тек оң жақтыр ғана емес, сындар да болады:

• Қабылбек ұстаздың тіл мен дін арақатынасына қатысты кейбір пікірі қоғамда сынға ұшырады, кейбіреулері оны “радикалды”, “экстремистік” немесе “дини идеологиялық бағыттағы” деп бағалайды.
• Оның шығармашылығы мен уағыздары ғылыми деңгейде зерттелмеген, кей жерлері логика немесе тілдік дәлдік тұрғысынан сынға алынуы мүмкін.
• Ұзақ мерзімді ғылыми мұра қалдыру үшін теологиялық зерттеулер, кітаптар, академиялық еңбектер, ғылыми мойындау қажет — қазіргі уақытта бұл аспектілер толық байқалмайды.

Осылайша, Қабылбек ұстаздың мұрасы — қоғаммен тура қарым-қатынас арқылы қалыптасқан, медиа арқылы таралатын, жастарға жол көрсетуді мақсат еткен діни-пікірлік бағыт. Оның мақсаттары, қызметі, ықпалы — Қазақстандағы қазіргі діни-саяси мәдениет ландшафтында қарастырылатын бір белес.