Үкітай Ерниязов өмірбаяны – қазақ сазгері мен композиторы туралы толық мәлімет
Қазақтың қазіргі музыкалық мәдениеті кең өріс алып, жаңа бағытта дамып келеді. Соның ішінде ұлттық дәстүрді сақтап, оны заманауи ырғақпен үйлестіре білген сазгерлердің орны ерекше. Солардың бірі – Үкітай Ерниязов. Ол – қазіргі қазақ эстрадасында өзіндік үні, айтары бар композитор, әнші, домбырашы және шығармашылық тұлға. Оның әндері халық жүрегіне жол тауып, ел ішінде кеңінен орындалуда.
Үкітай Ерниязовтың шығармашылығы халықтың рухани сұранысын қанағаттандырып, ұлттық болмысты насихаттауға бағытталған. Ол қазақ музыкасының дәстүрін сақтай отырып, соған заманауи рең берді. Әндерінің лирикалық сипаты, саз бен сөздің үйлесімі – тыңдарманды ерекше әсерге бөлейді. Сондықтан Үкітай Ерниязов тек сазгер емес, қазіргі заман қазақ музыкасының жаңаша бағытын қалыптастырушы тұлғалардың бірі.
Үкітай ерниязов өмірбаяны
Балалық және отбасы
Үкітай Ерниязов Қызылорда облысы, Арал ауданының Жаңақұрылыс ауылында дүниеге келген. Бұл өңір – қазақ мәдениетінде жыр мен күйдің, терме мен саздың қайнар көзі саналады. Сыр бойы – көптеген талантты өнер иелерін өмірге әкелген қасиетті топырақ. Сол дәстүрлі өнер ортасында туып-өскен Үкітайдың бойына да музыкаға деген сүйіспеншілік жастайынан дарыған.
Ол көпбалалы отбасында тәрбиеленген. Әкесі Айжігіт Ерниязов – күйге, әнге жақын, ауыл арасында өнерпаз атанған азамат. Анасы Орынкүл де ән айтып, домбыра шерткен, саз өнерін қадірлеген адам болған. Осындай отбасында өскен бала үшін әуен мен ырғақ өмірінің бір бөлігіне айналды.
Бала Үкітай өте ұяң, сабырлы, ойлы болып өскен. Ол көп сөйлемегенімен, ішкі сезімін әуен арқылы жеткізуді ерте үйренген. Әпкесі Айнұр Ерниязова оның алғашқы ұстазы болды. Айнұр жыр өнеріне жақын адам болғандықтан, інісіне домбыра үйретіп, ұлттық әуен мен поэзияға баулыды.
Балалық шағы ауылдың табиғи ортасында өтті. Ол ертеңгісін мал бағып, кешке ауылдың үлкендерімен бірге ән тыңдап, күй тартқан кештерге қатысатын. Бұл – оның музыкалық есту қабілетін дамытқан үлкен мектеп болды. Ауылда өткен қарапайым балалық оның болашақ өнер жолының іргетасын қалады.
Оқу және өнер жолының бастауы
Музыкаға ерекше ықыласы бар Үкітай мектеп қабырғасында жүргеннен-ақ түрлі мәдени шараларға қатыса бастайды. Домбыра үйірмесіне барып, жергілікті байқауларда көзге түседі. 9-сыныпты аяқтаған соң, ол өз арманын нақтылап, Қызылорда қаласындағы Қазанғап атындағы музыкалық колледжге оқуға түседі. Мұнда ол домбыра мамандығы бойынша білім алып, кәсіби орындаушылық шеберлігін шыңдады.
Колледж жылдары оның өнерге деген көзқарасы қалыптасты. Ол қазақтың дәстүрлі күйлерін үйреніп қана қоймай, өз ойынан шағын музыкалық этюдтер жаза бастайды. Мұғалімдері оның ерекше музыкалық есту қабілетін байқап, сазгерлікке бейімділігін қолдайды.
Колледжді үздік тәмамдағаннан кейін Үкітай Ерниязов шығармашылық жолын жалғастыру үшін Астана қаласындағы Қазақ ұлттық өнер университетіне түседі. Бұл жерде ол кәсіби музыкалық білімін тереңдетіп, композиция және орындаушылық бағытында білім алады. Университет қабырғасында жүргенде алғашқы авторлық әндері дүниеге келеді.
Ол студенттік жылдары-ақ тыңдарманның назарын өзіне аударған бірқатар туындыларды жазды. Кейіннен бұл әндер танымал орындаушылардың репертуарына енді. Университет кезеңі – оның нағыз қалыптасу уақыты болды. Осы жылдары ол сахналық мәдениет, музыкалық композиция, сахналық эмоция мен көркемдік тәсілдерді жетік меңгерді.
Шығармашылық, қызмет және жетістіктер
Үкітай Ерниязов – көпқырлы тұлға. Ол әрі сазгер, әрі орындаушы, әрі домбырашы ретінде танылды. Оның шығармашылығы қазақтың заманауи музыкалық кеңістігінде ерекше орын алады.
Оның әндері әуендік байлығы мен поэтикалық тереңдігімен ерекшеленеді. Әрбір шығармасында өмірге, махаббатқа, туған жерге деген сүйіспеншілік айқын сезіледі. Әндерінің негізгі тақырыбы – адам сезімі, адалдық пен рухани тазалық.
Үкітайдың жазған танымал әндерінің қатарында:
- «Сен сүйген ару» – нәзік сезімді бейнелейтін, жастар арасында кең тараған лирикалық туынды;
- «Найзағай көңіл» – көңілдің күйін суреттейтін заманауи әуен;
- «Арал гимні» – туған жерге деген махаббатты білдіретін патриоттық шығарма;
- «Өз жүрегімнен жеңілдім», «Сәби көңіл», «Жақсы адамдар азаймасын», «Каспийге сыр» және басқа көптеген әндер.
Оның шығармалары көптеген танымал орындаушылардың репертуарына енді. Бұл – сазгердің еңбегінің елге сіңгенін дәлелдейді.
Үкітай Ерниязов тек әнмен шектелмей, домбыраға арналған бірнеше авторлық күйлер де жазды. Оның күйлері ұлттық сарын мен заманауи ырғақтың үйлесімінен тұрады.
Сазгер өзінің шығармашылық ұстанымын «шындықтың шырыны тамып тұрған туынды ғана тыңдарманға өтеді» деп сипаттайды. Ол әр әнін өмірден алған әсерінен тудырады, сондықтан оның шығармалары шынайылықпен ерекшеленеді.
Үкітай Ерниязов қазіргі таңда 300-ге жуық әннің авторы. Оның шығармалары республикалық радиоларда, телеарналарда жиі орындалады. Бірнеше рет жеке шығармашылық кештер ұйымдастырып, тыңдармандарымен тікелей кездесті. Бұл кештерде оның әндерін елімізге белгілі өнерпаздар орындады.
Қоғамдық және мәдени көзқарастары
Үкітай Ерниязов саясатқа тікелей араласпайды, бірақ оның қоғамдық ұстанымдары анық. Ол өнердің қоғамдағы рөлін жоғары бағалайды. Оның пікірінше, ән мен музыка – ұлттың рухани айнасы. Егер ән сапалы болса, халықтың рухы да биік болады.
Ол қазіргі музыкалық кеңістікте жеңіл, мағынасыз әндердің көбейіп кеткенін жиі сынға алады. «Ән – халықтың сөзі, жүрек үні. Әуен мен сөз бір-біріне үйлеспесе, ол халық жүрегіне жетпейді» деген ұстанымда.
Сондай-ақ, Үкітай ұлттық дәстүрді сақтау мен оны жаңаша дамыту қажеттігін жиі айтады. Ол жастарды ұлттық өнерді қадірлеуге шақырады, домбыра мен жыр өнерін заманауи деңгейде дәріптеу идеясын қолдайды.
Оның көптеген әндері туған жер, елдік сана, адамгершілік тақырыптарын қозғайды. «Арал гимні» әні арқылы ол экологиялық мәселеге де назар аударып, туған өлкенің тағдырына алаңдаушылығын білдіреді.
Жеке өмір
Үкітай Ерниязовтың жеке өмірі көпшілік алдында жиі айтылмайды. Ол отбасылы, екі ұлдың әкесі. Өнер мен отбасы – оның өміріндегі екі үлкен құндылық. Өз сұхбаттарында ол: «Отбасым мені әрдайым қолдайды, әндерімнің алғашқы тыңдаушылары да солар» деп жиі айтады.
Оқу бітіргеннен кейін ол біраз жыл Астанада тұрып, шығармашылықпен айналысты. Кейін туған жері – Аралға қайта оралып, сол жерде шығармашылығын жалғастыруды жөн көрді. Оның ойынша, шабыт тек үлкен қалаларда емес, туған топырақта да туады.
Қарапайым өмір салтын ұстанатын Үкітай отбасы мен өнер арасындағы тепе-теңдікті сақтауға тырысады. Балаларын да өнерге баулып келеді.
Мұра және мәні
Үкітай Ерниязовтың ең үлкен мұрасы – оның әндері мен күйлері. 300-ге жуық ән жазған сазгердің шығармалары бүгінде қазақ музыкасының алтын қорына қосылып келеді. Оның әндері мен әуендері арқылы замандастары өз көңіл-күйін табады, ал жастар рухани тәрбие алады.
Ол шығармаларында қазақтың табиғатын, өмір философиясын, сүйіспеншілік пен сағынышты ерекше нәзіктікпен жеткізеді. Әр туындысында ұлттық бояу мен заманауи үннің үйлесімі бар.
Үкітай Ерниязовтың музыкалық мұрасы – тек жеке шығармашылық нәтиже емес, ол – қазақ эстрадасының даму бағытын айқындайтын мәдени құбылыс. Ол ұлттық музыкаға жаңа серпін беріп, сапалы, ойлы ән жазудың үлгісін көрсетті.
Оның еңбегі жас сазгерлер үшін үлкен мектеп. Көптеген жас орындаушылар оның шығармашылығынан үйреніп, өз бағыттарын табуда. Үкітай Ерниязовтың әндері мектеп, колледж, мәдениет үйі деңгейінде жиі орындалады. Бұл оның туындыларының өміршеңдігін дәлелдейді.
