Дінмұхамед Қонаев өмірбаяны – Қазақ халқының көрнекті қайраткері
Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев — ХХ ғасырдағы қазақ халқының аса көрнекті мемлекет және қоғам қайраткерлерінің бірі. Ол өз дәуірінде тек Қазақстанда ғана емес, бүкіл Кеңес Одағы көлемінде беделді саясаткер ретінде танылды. Оның есімі ел тарихындағы ірі экономикалық, мәдени және саяси өзгерістермен тығыз байланысты. Қонаевтың өмірі – ел басқарудағы даналықтың, сабыр мен әділдіктің, ұлт мүддесіне адал қызмет етудің үлгісі.
Дінмұхамед Ахметұлы Қазақстанды 1960–1986 жылдары ұзақ уақыт бойы басқарды. Бұл кезеңде республика өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және ғылым салаларында елеулі жетістіктерге жетті. Алматы қаласы мен көптеген облыстардың әлеуметтік-экономикалық келбеті түбегейлі өзгеріп, жаңа зауыттар, оқу орындары, мәдениет ошақтары бой көтерді.
Қонаевтың тұлғасы ерекше феномен ретінде халық жадында сақталды. Оның басқару тәсілі ұлттық мүдде мен кеңестік жүйенің арасындағы нәзік тепе-теңдікті сақтай білуімен ерекшеленді. Ел ішіндегі тұрақтылықты қамтамасыз етіп, қазақ зиялыларының өсуіне қолдау көрсетті. Бүгінде Дінмұхамед Ахметұлы Қонаевтың есімі ел тарихының жарқын парақтарында мәңгілікке таңбаланған.
Дінмұхамед Қонаев өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Дінмұхамед Қонаев 1912 жылы 12 қаңтарда Верный қаласында (қазіргі Алматы) дүниеге келген. Ол қарапайым, бірақ еңбекқор отбасында өсті. Әкесі Ахмет Қонаев — Семей уезінен қоныс аударып келген, Ресей империясының теміржол саласында жұмыс істеген, сауатты әрі парасатты адам болған. Анасы Зәуре — үй шаруасындағы әйел, мейірімді әрі ізгі ниетті жан еді. Отбасындағы тәрбиенің басты ұстанымы – адалдық, еңбекқорлық және білімге ұмтылыс болатын.
Дінмұхамед бала кезінен зерек әрі сабырлы болып өсті. Ол ерте жастан-ақ ғылым мен техникаға қызығушылық танытқан. Замандастарының айтуынша, ол кішкентайынан ұқыпты, жинақы және үлкендерге құрметпен қарайтын бала болған. Әкесі Ахмет баласының оқуына ерекше мән беріп, оны жақсы білім алуға бағыттады.
Қонаевтар әулеті қазақтың дәстүрін берік ұстанған, сонымен бірге заман талабына сай білім мен өркениеттің маңызын түсінген отбасы еді. Бұл тәрбие Дінмұхамедтің болашақта мемлекет басқарудағы көзқарасына зор ықпал етті.
Мектеп жылдарында Қонаев математика мен физика пәндеріне ерекше бейім болды. Сол кезде ол инженер болуды армандап, өзінің болашағын ғылыммен байланыстырды. Білімге құштарлық пен еңбекқорлық оның өмірлік серігіне айналды.
Білім алуы және алғашқы қадамдары
1929 жылы Дінмұхамед Қонаев Алматыдағы №14 мектепті үздік аяқтап, Мәскеу түсті металлдар және алтын институтына оқуға түсті. Бұл кезең — жас Қонаевтың дүниетанымы қалыптасқан, жаңа көзқарастар мен білімге толы жылдар болды. Мәскеуде білім алу ол үшін тек мамандық игеру ғана емес, сонымен қатар әлемдік өркениет пен ғылымның терең сырларымен танысу мүмкіндігін берді.
1936 жылы институтты тау-кен инженері мамандығы бойынша үздік аяқтағаннан кейін Қонаев Балқаш мыс қорыту зауытында жұмыс істей бастады. Ол ең алдымен қатардағы инженер болып қызмет атқарып, кейіннен өндіріс басшылығына дейін көтерілді.
Жас инженердің ұйымдастырушылық қабілеті мен жауапкершілігі көпшіліктің назарын аударды. Сол кезеңде Балқаш пен Жезқазған өңірі Кеңес Одағы үшін стратегиялық маңызы зор аймақтар еді. Қонаев осы аймақтардың өндірістік қуатын арттыруға зор үлес қосты.
1942 жылы соғыс жылдарында ол Қазақ КСР Халық Комиссарлар Кеңесі төрағасының орынбасары болып тағайындалды. Бұл қызметте ол елдің өндірісін, соғысқа қажетті ресурстардың жеткізілуін үйлестіруге атсалысты. Оның еңбекқорлығы мен стратегиялық ойлауы оны республиканың болашақ көшбасшысы ретінде танытты.
Қызмет жолы мен жетістіктері
Дінмұхамед Қонаевтың саяси және мемлекеттік қызметі 1940-жылдардың ортасынан бастап қарқынды дамыды. 1942–1952 жылдары ол Қазақ КСР Министрлер Кеңесі төрағасының орынбасары және кейін төрағасы болып жұмыс істеді. Бұл жылдары Қонаев республикадағы өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығын дамытуға бағытталған бірнеше маңызды жобаны жүзеге асырды.
1955 жылы ол Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы, ал 1960 жылы Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болып сайланды. Осы кезеңнен бастап республика тарихындағы жаңа дәуір басталды.
Қонаевтың басшылығымен Қазақстанда ірі индустриалды орталықтар қалыптасты. Павлодар алюминий зауыты, Өскемен титан-магний комбинаты, Қаратау мен Жамбыл фосфор зауыттары іске қосылды. Ауыл шаруашылығында тың және тыңайған жерлерді игеру жұмыстары жалғасын тауып, миллиондаған гектар жер егіншілікке пайдаланылды.
Сонымен қатар, ғылым мен мәдениет саласында да зор жетістіктер байқалды. Қазақ Ғылым академиясы нығайып, жаңа ғылыми институттар ашылды. Білім беру жүйесі кеңейіп, республикада жоғары оқу орындарының саны еселеп артты.
Дінмұхамед Ахметұлының басқару тәсілі сабырлы, әділ және халыққа жақын болатын. Ол кадр саясатына аса мән беріп, қазақ жастарының білім алуына, мемлекеттік қызметке араласуына мүмкіндік берді. Оның тұсында көптеген ұлт кадрлары өсіп шықты.
1986 жылы Қонаев қызметінен босатылып, оның орнына Колбин тағайындалды. Бұл шешім қазақ жастарының наразылығын туғызып, 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісінің басталуына түрткі болды. Осылайша, Қонаевтың есімі тәуелсіздік тарихының да бір парағымен байланысты.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Дінмұхамед Қонаев кеңестік жүйенің саяси құрылымында қызмет етсе де, әрқашан ұлттық мүддені жоғары қойған қайраткер болды. Ол қазақ халқының мәдениетін, тілін, дәстүрін сақтау мәселесін жиі көтеріп, ұлттың рухани дамуына ықпал етті.
Оның көзқарасында социалистік идеялар мен ұлттық сана үйлесім тапқан. Қонаев ел бірлігін, ұлтаралық татулықты басты құндылық деп санады. Оның пікірінше, Қазақстанның дамуы барлық халықтардың бірлескен еңбегіне негізделуі тиіс еді.
Қонаев идеологиялық қатаң кезеңде де қазақ интеллигенциясына қолдау көрсетті. Ол әдебиет пен ғылым өкілдерінің шығармашылық еркіндігін барынша қорғауға тырысты. Ғылым академиясын нығайтып, көптеген талантты жастардың Мәскеу мен Ленинградта білім алуына мүмкіндік жасады.
Саяси ұстанымында ол сабырлы реформаторлық бағытты ұстанды. Ол Кеңес Одағы құрамында бола отырып, республиканың дербестігін сақтау жолында күресті. Бұл ұстаным кейін тәуелсіз Қазақстанның қалыптасуына негіз болды.
Жеке өмірі
Дінмұхамед Қонаевтың өмірлік жары — Зәуре Шәріпқызы. Екеуі 1939 жылы шаңырақ көтерген. Олар өмір бойы бір-біріне адал, сыйластыққа негізделген отбасы құрды. Зәуре апай күйеуінің мемлекеттік қызметтегі ауыр жауапкершілігін түсініп, өмірінің соңына дейін оған демеу болды.
Қонаевтар отбасында бала болмағанымен, олар немере, жиендеріне ерекше қамқорлық танытты. Қонаевтың отбасылық өмірі қарапайымдылығымен және адамгершілігімен ерекшеленді. Ол ешқашан байлық пен даңқ қуған адам болған жоқ, бар өмірін ел игілігіне арнады.
Дінмұхамед Ахметұлы табиғатты сүйген жан еді. Бос уақытында кітап оқып, аңшылықпен айналысқанды ұнатты. Оның рухани әлемі кең, мәдениеті жоғары тұлға ретінде қалыптасуына отбасы тәрбиесі мен өмірлік серігі үлкен әсер етті.
Мұрасы мен тарихи маңызы
Дінмұхамед Қонаевтың ел алдындағы еңбегі мен мұрасы ұшан-теңіз. Ол Қазақстанның экономикалық және мәдени дамуының іргетасын қалаған тұлғалардың бірі. Оның есімімен Алматы қаласындағы Д.Қонаев атындағы университет, көше, ескерткіштер мен мұражайлар аталады.
Қонаев дәуірі — тұрақтылық пен даму кезеңі ретінде тарихта қалды. Ол ұлттық кадрлар даярлау ісіне зор үлес қосты, қазақ ғылымының өркендеуіне жағдай жасады. Оның саяси даналығы мен сабырлы мінезі ел басқарудың үлгісі болып саналады.
Бүгінде Қонаевтың өмірі мен қызметі жас ұрпаққа өнеге. Ол өз заманының талабына сай елін өрге сүйреп, халық сенімін ақтаған тұлға. Оның ұстанымы — “ел бірлігі, еңбек пен әділдік” қағидалары — әлі күнге дейін өзектілігін жоғалтқан жоқ.
