«Тіршілік қиындап барады»: экономиканың «асуы» қазақстандықтардың табысына қалай әсер етеді – сарапшы пікірі

Қазақстанда тауарлар мен қызметтер бағасының өсуі өзекті мәселе болып отыр. Сарапшылар жоғары инфляцияны экономикалық айналымдағы артық ақша көлемімен байланыстырады.

Экономикалық «асу» жағдайы – сұраныс өндірістен тезірек өсетін кезең – халық үшін өмір сүру шарттарының нашарлауына әкеледі. Бұл инфляцияның өсуі мен қарыздардың көбейуі арқылы көрінеді, деп хабарлайды dailykz.

Экономикалық «асу» дегеніміз не?

Экономистердің айтуынша, экономика «асқан» кезде сұраныс тауар мен қызмет өндіру қабілетінен тезірек өседі. Ақша айналымда көбейеді – кредиттер, субсидиялар, мемлекеттік шығыстар арқылы – бірақ нақты тауарлар саны мен өнімділік жетпей қалады.

Нәтижесінде тым көп ақша шектеулі тауарға ұмтылады. Нәтиже – инфляция, бағаның өсуі, ресурстар тапшылығы және тепе-теңдіктің бұзылуы.

Сарапшы Руслан Султанов атап өткендей, осындай процеске бірнеше себептер әкеледі:

• артық ынталандыру – мемлекет экономиканы арзан кредиттер, жалақы өсімі мен субсидиялар арқылы толтырады, бірақ ұсыныс өспесе, өндіріс емес, баға өседі;
• кредит нарығындағы бум – банктер белсенді несие береді, бұл жалпы өркендеуді көрсету үшін иллюзия тудырады;
• кәсіпкерліктің артық оптимизмі – компаниялар уақытша сұранысты байқамай инвестициялайды;
• халық психологиясы – халық бағаның өсуінен қорқып, алдын ала тұтынуға көшеді, бұл сұранысты қайтадан қыздырады.

Қазақстандағы экономикалық «асудың» мысалдары

Руслан Султановтың айтуынша, Қазақстанда бұл келесі түрде көрінеді:

• тұрғын үй «көпіршігі» – арзан ипотека мен жеңілдікті бағдарламалар бірнеше жылда тұрғын үй бағасын 2–3 есе арттырды;
• автокредиттік бум – халық көлікті қажет болғандықтан емес, «арзан несие беріліп жатқанда» сатып алады;
• жеңілдетілген субсидиялар – ақша нарыққа тез түседі, бірақ бизнес тауар шығаруға үлгермейді.

Бұл халық өміріне қалай әсер етеді?

«Асу» экономикасы азаматтардың әл-ауқатына ең басты әсерін ақшаның тез құнсыздануы арқылы тигізеді. Жалақы өссе де, инфляция олардың нақты сатып алу қабілетін төмендетеді.

«Несие жеңіл көрінеді, жалақы өсуде – бірақ жинақтар еріп барады. Тамақ, құрылыс материалдары, жалға алу – бәрі табыстан тез қымбаттайды. Парадокс: экономика “өсіп” жатыр, бірақ өмір сүру қиындап барады», – деп түсіндірді Руслан Султанов.

Негативті өзгерістер мыналар арқылы көрінеді:

• қарыздар артады, себебі адамдар тұрмыстық техникадан демалысқа дейін несие алады;
• жаңа үйлер салынады, бірақ нарықтық ипотека қымбат болғандықтан сатып алушы жоқ;
• компаниялар кадрлар мен шикізат тапшылығын айтып шағымданады, бірақ бағаны өсіруді жалғастырады.

Экономикалық «асудың» салдары

Экономика біртіндеп «суытады». Мұны қалай жүзеге асыру маңызды:

• біртіндеп – пайыздық ставканы көтеріп, шығыстарды азайтсақ;
• қатты – егер асуды елемесек, дағдарыс, девальвация және өндірістің төмендеуі мүмкін.

«Экономика шексіз шыңда жұмыс істей алмайды. Өте суық болса – тоқырау, өте ыстық болса – дағдарыс. Мемлекет, бизнес және әр отбасы үшін міндет – «асу» сәтінде өмір сүрудің азғыруына берілмеу. Себебі ыстықтан кейін әрдайым салқындық келеді, дайын болғандар ғана қалып қалады», – деп ескертті сарапшы.

Аналитиктер Қазақстан экономикасында «жабық шеңбер» қалыптасқанын атап өтті: инфляциямен күрес шаралары (несиенің қымбаттауы) жоғары сұраныс пен ақша құйылуына байланысты тиімділігін жоғалтады.