Абдуғаппар Сманов өмірбаяны — Қазақ руханияты мен діни білім саласындағы көрнекті тұлға
Абдуғаппар Сманов — Қазақстандағы діни-рухани білім мен уағыз насихат саласында қызмет еткен белгілі тұлғалардың бірі. Оның қызметі жастар арасында имандылықты көтермелеуге, дәстүрлі ислам дінін түсіндіруге бағытталған. Өмірі мен еңбегі Қазақстандағы діни құрылымдар мен қоғамдастығында маңызды орын алған. Оның қызметі арқылы қоғамдағы рухани тәрбиелеу, білім беру, имам-ұстаз ретіндегі миссиясы көрінеді. Мұндай тұлғалардың қазіргі замандағы қоғамға әсері зор: жастарды адами құндылықтармен таныстыру, отбасы, қоғам алдындағы жауапкершілікті ұғындыру сынды міндеттерді атқарады. Осы тұрғыдан қарағанда, Абдуғаппар Смановтың өмірбаяны мен қызметі Қазақстанның діни-мәдени ландшафтысында ерекше орын алуы мүмкін.
Абдужаппар сманов өмірбаяны
Балалық және отбасы
Абдуғаппар Шәкірулы Сманов (кейбір деректерде Абдуғаппар Сманов деп те жазылады) 1970 жылы 22 ақпанда (кейбір деректерде “1970 жылы” немесе “февраль 1970 жылы”) Туркестан облысы, Сарыағаш ауданы аумағында дүниеге келген. Балалық шағы, отбасы құрылымы туралы нақты ақпараттар шектеулі: оның осы өңірде туғандығы, діни білімге, мешіт-медресе жүйесіне жақындығы айтылады.
Отбасы туралы мәліметтерде нақты кімдер болғаны, қандай ортада тәрбиеленгені турасында дерек аз. Бірақ жалпы жағдайда ол қазақ қоғамының дәстүрлі рухани ортада өскен, отбасымен бірге діни тәрбиенің ықпалымен болды деген болжам бар. Бұл оның кейінгі діни қызметіне, уағызшы-ұстаз ретінде қалыптасуына әсер еткен деген пікір білдіріледі.
Балалық шақтағы ортасы, білім алмас бұрынғы кезеңі туралы нақты айтысатын жазба деректері табылмады. Ол өскен өңірдің ауылдық жағдайы, мешіт-медресе ортасы оған рухани бағыт бере алған болуы ықтимал. Алғашқы діни және әлеуметтік тәрбиесінің негізі осындай ортадан түскен деген түсінік қалыптасқан.
Балалық кезеңде оның қандай оқу-тәрбие мекемелерінде болғаны, мектеп жасында не істегені нақты жарияланбаған. Дегенмен, 1990–1994 жж. аралығында Өзбекстан Республикасы Ақбәбек (Бекабад) қаласындағы “Мәғрифат” медресесінде діни білім алғаны туралы дерек бар. Бұл балалық пен отбасылық ортаның, әрі одан кейінгі білім жолының тізбегін түсінуге мүмкіндік береді – тәрбиенің діни бағытта басталғаны, әрі соның нәтижесінде ұстаздық қызметке бет алғаны көрінеді.
Отбасы және балалық кезеңіндегі әлеуметтік жағдайы, ата-анасының кім болғаны, қанша бауыр-жақыны болғаны, сол жайлы жазбалар көп таралмаған. Бұл тұрғыда біз кейбір жекелеген мәліметтерді толықтыра алмадық, сондықтан бұл бөлімде нақты даталар мен оқиғалардан гөрі жалпы сипатта баяндау қарастырылған.
Сондықтан, балалық және отбасы кезеңін құрылымдап, төмендегі негізгі жайттар арқылы түсіндіруге болады:
- 1970 жылы 22 ақпанда Түркістан облысы, Сарыағаш ауданы аумағында туылған.
- Өсіп-жеткен ортада діни-рухани тәрбиенің ықпалы байқалған.
- Балалық және орта мектепке дейінгі өмірі, отбасы мүшелері туралы толық ақпарат жоқ.
- Діни білім жолына бет алуы — кейінгі қызметінің бастамасы болған.
Осылайша, балалық пен отбасы кезеңі оның өмірінің қалыптасуына негіз бола білді: рухани орта, ауылдық әкімшілік ортасы, діни мекемелерге жақындық – бұл жастық шағында әсер ететін факторлар. Бұл кейіннен медреселік білім алуға, имам-ұстаздық жолға көшуіне негіз болды.
Білім және бастапқы жолы
Абдуғаппар Сманов 1990–1994 жылдары Өзбекстан Республикасы Бекабад қаласындағы «Мәғрифат» медресесінде діни білім алғаны туралы дерек бар. Бұл кезеңде ол ислам теологиясы, араб тілі, Ислам діні негіздері, құран-хадис мамандығы бойынша оқыған болуы ықтимал.
Осыдан кейін, 1994 жылдан бастап ол “Таяқты Эшан” мешітінің имамы болып, және сол мешіт жанындағы медреседе ұстаз-оқытушы ретінде қызмет еткен. Бұл оның діни қызметке ресми түрде көшкен уақытын белгілейді — яғни, шәкірт тәрбиелеу, уағыз айту, медреселік білім беру саласында белсенді болған.
2010 жылдан бастап – Сарыағаш медресе-колледжінің (Қазақстан, Түркістан облысы, Сарыағаш ауданы) директоры қызметіне келгендігі туралы дерек кездеседі. Сол сияқты, 2016 жылы осы медресе-колледжді басқаруға тағайындалғаны туралы ақпарат бар.
Білім және бастапқы жолы тұрғысынан мынадай негізгі кезеңдерді бөліп көрсетуге болады:
- 1990–1994 жылдар: «Мәғрифат» медресесінде оқу – діни білімнің негізін қалыптастырған.
- 1994 жылы: «Таяқты Эшан» мешітінде имам және медресе оқытушысы ретінде қызмет бастау.
- 2010 және одан кейін – Сарыағаш медресе-колледжінің басшысы (директор) лауазымдарына өту.
- Осылайша, білім жолынан қызмет жолына өту кезеңі дәйекті түрде жүзеге асқан.
Бұл кезеңдер ұстанымдардың қалыптасуына, уағыз-насихат, медреселік оқыту саласына бет алуына мүмкіндік берген. Оның қызметі жастарға бағытталған, діни-рухани мазмұндағы уағыздар, медресе оқыту, имамдық қызмет сияқты бағыттарды қамтыған.
Осыдан кейінгі жылдары оның белсенділігі артып, республикалық деңгейде уағыз-насихат жұмыстарында көрінгені байқалған. Бұл білім жолының және бастапқы қызметтің маңызын айқын көрсетеді – діни қауымдастық ішіндегі ұстаз-имам ретіндегі орны нығаюда.
Шығармашылық / қызметі / жетістіктері
Абдуғаппар Смановтың (кейбір деректерде «Сманов Абдуғаппар Шакирович» деп көрсетілген) қызметі негізінен медресе-оқыту, имамдық, уағыз-насихат бағыттарында болды. Оның белсенділігі бірнеше түрлі бағытта көрінді:
- 1994 жылдан бастап «Таяқты Эшан» мешітінің имамы ретінде қызмет еткен.
- 2010 жылы Сарыағаш медресе-колледжінің директоры қызметіне тағайындалған.
- 2020 жылы 1 шілдеде 50 жасында дүниеден өткендігі хабарланған.
Ол медреселік білім беру жүйесінде жетекшілік етіп, ұстаздық қызмет атқарған, сондай-ақ республикалық діни-насихат топтарымен бірге жұмыс жасаған. Мысалы, Діни басқарма мусульман Казахстана (ДУМК) ақпараттық-насихат тобының құрамында болғаны, республика бойынша уағыз-насихат жұмыстарын жүргізгені айтылады.
Жетістіктері тұрғысынан:
- Оның басшылығымен Сарыағаш медресе-колледжінде білім беру жүйесі күшейген, мамандар даярлау бағытында жұмыс жасалған.
- Жастарға рухани-әдеби-моральдық тәрбие беру, медресе оқытушыларын даярлау саласында үлгілі қызмет атқарылған.
- Бұдан бөлек, орташа деңгейде болса да, ақпараттық насихат, уағыз-лекциялары арқылы қоғамға әсер еткен.
Оның қызметі Қазақстандағы ислам діні саласындағы білім, медресе тәрбиесін күшейту, жастарды ислам негіздеріне тәрбиелеу және имамдық қызметті дамыту саласында маңызды болды. Бұл тұрғыдан ол тек жеке имам-ұстаз ретінде ғана емес, діни ұйымдардың дамуында да қатысы бар тұлға ретінде көрініс тапты.
Жалпы қызметінің құрылымын мынадай түрде көрсетуге болады:
- Медреселік білім алу →
- Имам-ұстаздық қызмет бастау →
- Білім беру мекемесін басқару →
- Республика көлеміндегі уағыз-насихат жұмысына қатысу.
Осы жол арқылы ол діни қызмет көрсету жүйесінде маңызды орын алды, жастар мен қоғам арасындағы рухани көпір қызметін атқарды.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Абдуғаппар Смановтың көзқарастары негізінен рухани-діндік салаға қатысты болды. Ол дәстүрлі ислам дінінің қағидаларын насихаттап, жастарға және қоғамға имандылық, әдебі мол қылық, дін негізіндегі тәрбие беру мәселелерін көтерді. Мысал ретінде, ақпараттық-насихат құрамында болғандықтан, ол уағыз-жиналыстарда жастарды білім мен имандылықты қатар ұстануға шақырды. Инстаграм
Саяси белсенділігі турасында айтар болсақ, нақты саяси қызмет атқарғаны туралы айқын ақпарат табылған жоқ. Яғни, ол партиялық саясатпен, мемлекеттік басқарумен немесе саяси ұйымдармен белсенді түрде байланысында болған жоқ деп айтуға болады. Оның қызмет бағыты әлеуметтік-мәдени және рухани салаларға бағытталған, яғни қоғамның дін мен дәстүр арақатынасын күшейтуге арналды. Сонымен бірге, қоғамда үйлесімділік, бейбітшілік, республикалық деңгейдегі бірлік сияқты құндылықтар жайлы уағыз-насихаттарында айтылып отырған. Мысалы, оның өтіп кеткен қызметі кезінде ДУМК-нің ақпараттық-насихат жұмыстары аясында жастар мен мектептерде жұмыс жүргізілгені белгілі.
Осы тұрғыдан, оның қоғамдық көзқарастары келесі бағыттарда деп қорытындылауға болады:
- Діни-рухани тәрбиеге басымдық беру;
- Жастардың білімге, иманға ұмтылуын қолдау;
- Қоғамда дәстүрлі мәдениет пен ислам дінінің үйлесімін насихаттау;
- Саяси партиялар немесе мемлекеттік басқару жүйесімен емес, рухани қоғаммен байланысы артық болды.
Бұл көзқарастар оның ұстанымы ретінде қазіргі қоғамда діни-мәдени тепе-теңдікті қамтамасыз етуге, жастарды адами құндылықтар арқылы тәрбиелеуге бағытталды. Сол арқылы ол діни қызметкер ретінде ғана емес, қоғамдағы әлеуметтік-рухани миссиясын да орындады.
Жеке өмірі
Абдуғаппар Смановтың жеке өмірі туралы жарияланған деректер шектеулі. Оның отбасылық жағдайы, неке-мәліметтері, балалары, хоббилері туралы толық ақпарат жоқ. Бірақ жалпы медресе-имам қызметкерлерінің ортақ өмір салтымен салыстыра отырып, келесіні айтуға болады:
- Ол кездегі қоғамдық-рухани қызметкерлер секілді үйлі-барықты болып, отбасында тәрбиелік міндеттер атқарған болуы мүмкін.
- Жаңа буынды тәрбиелеуде, білім мен имандылықты ұсынуда оның жеке өміріндегі құндылықтар ықпал етті деп топшылауға болады.
- Оның жеке хоббилері, қосымша академиялық зерттеулері туралы арнайы жарияланбаған, сондықтан бұл тұрғыда нақты айту қиын.
Жеке өмірі жөніндегі деректердің болмауы оның өмірін қоғам алдындағы миссиямен ұштастыруға мүмкіндік береді – яғни, жеке тұлға ретінде емес, ұстаз-имам, медреселік жетекші ретіндегі қызметі алдыңғы орында болды.
Мұра және маңызы
Абдуғаппар Смановтың мұрасы – Қазақстандағы діни-рухани білім беру жүйесінде, медресе-оқытуында және жастармен жұмыс істеу саласында қалды. Ол жетекшілік еткен медресе-колледж арқылы көптеген шәкірттерді тәрбиелеп шығарған, имамдар мен ұстаздар қатарын ұлғайтуға үлес қосты.
Сонымен қатар, оның уағыз-насихаттары жастарды имандылыққа шақырып, дәстүрлі ислам діні мен қазақ мәдениеті арасындағы үйлесімділікті күшейтуге бағытталған еді.
Оның маңыздылығын келесі аспектілерден қарауға болады:
- Медреселік білім беру мен имамдық кадрларды қалыптастыруда үлгілі қызмет атқарды.
- Жастар мен қоғам арасында рухани-моралдық тәрбиені күшейтуге атсалысты.
- Қазақстандағы діни басқарма жүйесінде ақпарат-насихат жұмыстары арқылы кең ауқымды әсер етті.
- Оның қызметі ауылдық өңірлерде, медреселерде имамдық-ұстаздық миссияның дамуына үлгі болды.
Осылайша, Абдуғаппар Смановтың өмір жолы мен қызметі Қазақстанның діни-мәдени дамуында, жастар тәрбиеінде маңызды үлгі ретінде қарастырылуы мүмкін. Оның шәкірттері мен қызмет саласындағы жұмыстарын әрі қарай зерттеу осы мұраны әрі қарай жалғастыруға мүмкіндік береді.
