Жұмабек Тәшенов өмірбаяны — өмірі, қызметі, саяси көзқарастары мен тарихи мұрасы
Жұмабек Ахметұлы Тәшенов – XX ғасырдың орта тұсында қазақ халқының тәуелсіздігі мен жерінің тұтастығын қорғауда ерекше ерлік көрсеткен мемлекет және қоғам қайраткері. Ол – адалдықтың, батылдықтың және елге деген шынайы сүйіспеншіліктің символы. Кеңестік дәуірдің ең қиын саяси кезеңінде ұлттық мүддені қорғап, қазақ жерін бөлшектеуге қарсы тұрған тұлғалардың бірі болған Тәшеновтің өмір жолы – халқына қызмет етудің, шындық үшін күрестің айғағы. Оның есімі бүгінде Қазақстан тарихындағы елжандылық пен батырлықтың көрінісі ретінде құрметпен аталады.
Жұмабек ташенов өмірбаяны
Балалық шағы мен отбасы
Жұмабек Ахметұлы Тәшенов 1915 жылы 20 наурызда Ақмола облысының Аршалы ауданына қарасты бұрынғы Бабатай ауылында дүниеге келген. Отбасы қарапайым шаруа отбасынан шыққан. Әкесі Ахмет ауыл арасында сыйлы, еңбекқор адам болған, ал анасы үй шаруасымен айналысқан. Сол дәуірдегі көптеген қазақ отбасылары сияқты Тәшеновтердің де тұрмыс-тіршілігі ауыр еді – елде аштық, ұжымдастыру, азамат соғысының салдары сияқты қиындықтар орын алған кезең болатын.
Жастайынан еңбекке араласқан Жұмабек отбасына көмектесіп, мал шаруашылығымен айналысты. Оның балалық шағы табиғатпен етене байланыста, ауыл өмірінің шынайы болмысында өтті. Бұл ортадан ол елге, жерге деген сүйіспеншілік пен жауапкершілікті бойына сіңірді. Балалық шағында ол ауыл мектебінде сауатын ашып, кейін Ақмола өңіріндегі жетіжылдық мектепті бітірді.
Тәшеновтің отбасындағы тәрбиесі қазақы рухта өтті. Ата-анасы ұлдарын адалдыққа, еңбекқорлыққа, қарапайымдылыққа баулыды. Сол кезеңдегі ауыл өмірінің қиындықтары Жұмабектің мінезін шыңдап, оны табанды, төзімді, еңбекқор етіп қалыптастырды. Балалық шағында көрген таршылықтар мен ел ішіндегі әділетсіздіктер оның кейінгі өмірлік ұстанымдарын айқындады – ол қай жерде, қандай жағдайда болмасын халықтың мүддесін бірінші орынға қоюды өзінің басты парызы санады.
Білім алу және еңбек жолының басталуы
Жұмабек Тәшеновтің білім жолы да қиын кезеңге тұспа-тұс келді. Ол 1933 жылы Ақмола құрылыс техникумына түсіп, инженерлік бағыттағы білім ала бастады. Дегенмен, елде кадр жетіспеушілігі мен шаруашылықтың ауыр жағдайына байланысты оқуды тәмамдамай, еңбекке ерте араласты.
1934 жылы жас жігіт ауылдық кеңесте хатшы болып жұмыс істеді. Кейіннен жер қатынастары бөлімінде қызмет етіп, ауыл шаруашылығын дамыту ісіне белсенді араласты. 1939 жылдан бастап Солтүстік Қазақстан облысында жауапты лауазымдарда еңбек етті – аудандық жер басқармасының меңгерушісі, облыстық жер бөлімінің басшысы сияқты қызметтер атқарды.
Ол қысқа мерзім ішінде басқару ісінде тәжірибе жинап, өзінің ұйымдастырушылық қабілетімен ерекшеленді. Соғыс жылдары мен соғыстан кейінгі қиын кезеңде шаруашылықты қалпына келтіруде елеулі үлес қосты. 1945–1947 жылдары облыстық партия комитетінің бөлім меңгерушісі болып, елдің экономикалық дамуына бағытталған шешімдерді іске асыруға белсене қатысты.
1948 жылы ол Солтүстік Қазақстан облыстық атқару комитетінің төрағасы болып тағайындалды. Бұл қызмет – Тәшеновтің саяси мансабының жаңа белесі болды. Ол аймақтың әлеуметтік-экономикалық дамуына серпін беріп, ауыл шаруашылығын жетілдіру, жол, мәдениет және білім саласын дамытуда нақты нәтижелерге жетті.
Қызметі мен жетістіктері
1952 жылы Жұмабек Ахметұлы Ақтөбе облыстық партия комитетінің бірінші хатшысы болып сайланды. Бұл кезеңде ол республика көлемінде беделді басшы ретінде танылды. Оның басқару стилі – әділдікке, жауапкершілікке және нақты іске негізделді. Ол елдің өндірістік әлеуетін арттыруға, жұмысшылардың әлеуметтік жағдайын жақсартуға баса назар аударды.
1955 жылы Тәшенов Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының төрағасы болып тағайындалды. Бұл – сол кездегі ең жоғары мемлекеттік лауазымдардың бірі еді. Ол осы қызметте жүріп республиканың құқықтық мәртебесін нығайту, халықтың тұрмыс жағдайын жақсарту және қазақ тілінің мемлекеттік деңгейде қолданылуын кеңейту бағытында зор еңбек етті.
1960 жылы Жұмабек Тәшенов Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің төрағасы болып тағайындалды. Дәл осы қызметінде ол ел тарихында ерекше із қалдырған батыл қадам жасады – Мәскеу басшылығының Қазақстанның солтүстік облыстарын Ресейге қосу туралы ұсынысына қарсы шықты. Ол қазақ жерінің біртұтастығын қорғап, саяси қысымға қарамастан өз ұстанымынан бас тартпады. Бұл әрекеті оның саяси мансабына кері әсер етті, бірақ халық жүрегінде ол нағыз ұлт жанашыры ретінде мәңгі сақталды.
Тәшенов басқарған кезеңде республикада ауыл шаруашылығын дамыту, жаңа өнеркәсіп нысандарын ашу, мәдениет пен білім саласын жетілдіру бағытында бірқатар істер жүзеге асты. Ол сонымен қатар жергілікті кадрлардың өсуіне жағдай жасап, ұлттық интеллигенцияны қолдады.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Жұмабек Ахметұлының басты өмірлік қағидасы – ұлттық мүддені қорғау және халыққа адал қызмет ету еді. Ол Кеңес дәуіріндегі идеологиялық қысымға қарамастан, қазақ халқының тең құқылы мемлекет болуына сенді. Оның саяси көзқарастары прагматикалық әрі ұлттық сипатта болды.
Ол ешқашан ұлтшылдықты жақтаған жоқ, бірақ ұлттың намысын қорғауды өз борышы санады. Оның Мәскеудің Қазақстан жерін бөлшектеу жоспарына ашық қарсы шығуы – осы сенімнің айқын дәлелі. Сол кезде Хрущёв бастаған одақтық басшылық Қазақстанның солтүстігіндегі бес облысты Ресейге беру туралы мәселе көтергенде, Тәшенов батыл түрде қарсы шығып, қазақ халқының жерін сақтап қалуға үлкен үлес қосты.
Тәшеновтің көзқарасында әділдік, адалдық, халыққа деген жауапкершілік алдыңғы орында тұрды. Ол билік пен халық арасындағы байланыстың нығаюын, жергілікті бастамаларға еркіндік беруді қолдады. Оның сөзі мен ісі әрдайым үйлесіп отырды, сондықтан да ол қарапайым халықтың сүйіспеншілігіне бөленді.
Жеке өмірі
Жұмабек Тәшенов отбасылы, бірнеше баланың әкесі болған. Ол отбасы құндылығын жоғары бағалаған, ұлдары мен қыздарын білімге, еңбекқорлыққа, адалдыққа баулыды. Жұбайы кішіпейіл, парасатты жан болған, өмірінің көп бөлігін отбасына және балалардың тәрбиесіне арнаған.
Тәшенов үйде де қарапайым, еңбекқор, отбасына қамқор әке ретінде есте қалған. Достары мен замандастары оның жұмсақ мінезді, бірақ ұстанымында берік адам болғанын айтады. Қызметтен бос уақытында кітап оқуды, ауыл өмірі туралы естеліктер жазуды ұнатқан.
Ол табиғатты жақсы көріп, ауыл өмірінің тыныс-тіршілігіне жиі оралған. Өз тамырынан алыстамау, туған жерді құрметтеу оның өмірлік ұстанымдарының бірі болды.
Мұрасы мен тарихи маңызы
Жұмабек Тәшеновтің ең басты мұрасы – оның ел мен жерге деген адалдығы. Ол өз заманында саясат сахнасында батыл пікір айтып, ұлт мүддесін қорғаған санаулы тұлғалардың бірі болды. Егер ол кезде Тәшеновтің ұстанымы болмаса, бүгінгі Қазақстанның картасы басқаша болар еді деген пікір тарихшылар арасында жиі айтылады.
Оның есімі тәуелсіз Қазақстан тарихында ұлттық батырлар қатарында аталады. Ол өзінен кейінгі буынға үлгі болып, шындық үшін күресудің, әділдікті сақтаудың үлгісін қалдырды. Тәшеновтің идеялары мен көзқарастары бүгінгі мемлекеттік саясатта да өзекті – жер тұтастығы, ұлттық мүдде, рухани тәуелсіздік мәселелерімен тікелей үндеседі.
Қазіргі таңда елдің әр аймағында оның есімімен аталған көшелер, мектептер мен ескерткіштер бар. 2015 жылы оның туғанына 100 жыл толуына орай республика көлемінде ғылыми конференциялар өткізіліп, естелік шаралар ұйымдастырылды.
