Светқали Нұржан өмірбаяны — ақынның өмірі, шығармашылығы мен рухани мұрасы
Қазақ әдебиетінің кең өрісінде ұлттық болмыс пен рухани тереңдікті қатар алып жүрген ақындардың бірі – Светқали Нұржан. Ол — сөз өнерінің киесін түсінген, өлеңді өмірмен, табиғатпен және ұлттың жадымен байланыстырған ерекше қалам иесі. Ақынның шығармашылығы тек поэзия емес, ұлттық сана мен мәдени кодтың айнасы болып табылады. Оның жырларынан туған жердің тынысы, теңіздің үні, даланың иісі мен халықтың тағдыры қатар сезіледі.
Светқали Нұржанның есімі тәуелсіздік кезеңіндегі қазақ әдебиетінің жаңа толқынын қалыптастырған тұлғалардың қатарында аталады. Ол — ұлттық сөз өнерін жаңаша мазмұнмен, жаңа пішінмен толықтырған ақын. Шығармаларында философиялық тереңдік, табиғи бейнелілік пен көркем тіл үйлесім тапқан. Оның поэзиясы оқырманды терең ойға жетелейді, ұлт тарихына, тіл мен дәстүрге құрмет сезімін оятады.
Cветқали нұржан өмірбаяны
Балалық шағы және отбасы
Светқали Нұржан 1962 жылы Маңғыстау облысы, Түпқараған ауданына қарасты Қаңға-Баба ауылында дүниеге келген. Маңғыстау — киелі де қатал табиғатты мекен, теңіз бен дала үндескен өлке. Болашақ ақынның тұлғалық қалыптасуына осы табиғаттың ерекше тынысы, халықтың еңбекқорлығы мен рухани дәстүрлері әсер етті.
Ақынның балалық шағы ауыл өмірінің шынайы бейнесімен өтті. Сол кездегі ауыл балалары сияқты ол да еңбекке ерте араласты, мал бақты, табиғатпен бірге өсті. Дала тіршілігінің, теңіз желінің, еңбек адамдарының бейнесі оның болашақ жырларына өзек болды. Әкесі мен шешесі қарапайым, еңбекқор жандар болған. Олар баласын білімге, адалдыққа, еңбекқорлыққа баулыды.
Балалық шағында Светқали ауыл қарияларының әңгімесін тыңдап, халық ауыз әдебиетіне, аңыз-әңгімелерге, жырларға ерекше қызығушылық танытты. Түнгі от басында айтылатын хикаялар, шешендік сөздер, мақал-мәтелдер оның жадында сақталып, кейін поэзиясына нәр берді. Табиғаттың сұлулығын, туған жердің қасиетін бала күнінен бойына сіңірген ол өсе келе өлеңге бет бұрды.
Мектепте оқып жүрген кезінде әдебиетке бейімі байқалды. Мұғалімдері оның ерекше қабілетін ерте танып, шығармашылыққа баулыды. Алғашқы өлеңдері мектеп қабырғасында жазылған. Бұл өлеңдерде туған жерге сүйіспеншілік, табиғатқа тағзым, балалық аңғалдық сезіледі.
Светқали Нұржанның балалық шағы мен отбасылық тәрбиесі оның мінезін қалыптастырды — ол шынайы, қарапайым, адалдықты ту еткен тұлға болды. Туған ауылдың топырағы мен даланың желі оны өмір бойы шабыттандырып келеді.
Білім жолы және алғашқы қадамдар
Мектепті бітірген соң Светқали біраз уақыт еңбек жолын ауыл шаруашылығында бастады. Жастайынан еңбекке араласуы оның өмірлік ұстанымына айналды. Ол еңбек арқылы адам қалыптасатынын, өмірдің мәні маңдай термен табылған нәпақада екенін түсінді.
Кейіннен ол Алматыдағы әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің филология факультетіне түсіп, қазақ әдебиеті мен тілінің қыр-сырына терең бойлады. Университет қабырғасында жүрген кезінде ол әдебиетке жүйелі түрде бет бұрды, поэзияны кәсіби тұрғыда игере бастады. Бұл жылдары ол көптеген жас ақындармен танысып, шығармашылық ортаға енді.
Жоғары оқу орнын тәмамдағаннан кейін ол журналистика мен мәдениет саласында қызмет етті. Алғашқы еңбек жолы «Пионер» (қазіргі «Ақ желкен») журналының редакциясында басталды. Кейін аудандық мәдениет бөлімінде жұмыс істеп, мәдени шараларды ұйымдастырумен айналысты. Осы жылдарда ол тек ақын емес, мәдениет қайраткері ретінде де қалыптасты.
Светқали Нұржанның алғашқы өлеңдері республикалық басылымдарда жарық көріп, әдеби ортада назар аударды. Оның жырларында ой мен сезімнің тұтастығы, тілдің байлығы, дәстүр мен жаңашылдықтың үйлесімі байқалды. Алғашқы жинақтары оның поэзия әлеміне нық қадам басқанын көрсетті.
Шығармашылық және жетістіктері
Светқали Нұржанның шығармашылық жолы кең әрі сан қырлы. Ол поэзия, публицистика, аударма салаларында еңбек етті. Ақынның поэзиясы терең философиялық мазмұнға ие.
Поэзиядағы негізгі тақырыптары
Ақынның шығармашылығында үш негізгі бағыт айқын көрінеді:
- Туған жер мен табиғат тақырыбы.
Ақын өлеңдерінде Маңғыстау даласы, теңіз желі, құм мен аспан бейнелері ерекше орын алады. Табиғат пен адам арасындағы байланыс оның поэзиясының басты өзегі. - Ұлттық сана мен рух.
Светқали Нұржан поэзиясында халық тағдыры, ел болашағы, тіл мен дәстүрдің қадірі жиі қозғалады. Ол үшін өлең – ұлттың жаны мен рухының көрінісі. - Философиялық тереңдік пен заманауи ой.
Ақын адам мен қоғамның ішкі қайшылықтарын, өмірдің мәнін, уақыттың өткіншілігін жырлайды.
Маңызды еңбектері мен жинақтары
Ақынның алғашқы жеке жинағы «Аруана» атты кітап болды. Бұл жинақ оның әдебиеттегі өзіндік қолтаңбасын қалыптастырды. Кейінірек «Таң қауызын жарғанда» атты үш томдық жыр-дастаны жарық көріп, оқырманның жоғары бағасына ие болды. Бұл еңбек қазақ поэзиясының көлемді туындыларының бірі саналады.
Сондай-ақ «Ай таранған түн», «Әулиелер әуезі», «Сарыайшықтың көзесі» атты жыр кітаптары оның шығармашылық жолының биік белестері болды.
Ақын тек өз шығармаларын жазумен шектелмей, әлем әдебиетін қазақ тіліне аударды. Еуропа және Азия ақындарының классикалық өлеңдерін қазақша сөйлетті. Бұл еңбектері арқылы ол қазақ оқырманына жаңа рухани кеңістік ашты.
Жетістіктер мен марапаттар
Светқали Нұржан әдебиет саласындағы еңбегі үшін бірнеше мәрте марапатталды. Ол — «Дарын» мемлекеттік жастар сыйлығының лауреаты, «Құрмет» орденінің иегері. Сонымен қатар, оның есімі мәдениет және өнер саласындағы ең ықпалды тұлғалардың қатарында аталады.
Шығармашылық ерекшелігі
Ақынның поэзиясы — сөздің қарапайымдылығы мен философиялық тереңдіктің үйлесімі. Оның өлеңдерінде сезім мен ой бірлікте өріледі. Ол өлеңді күрделі ұғымдарды жеңіл әрі әсерлі жеткізудің құралына айналдырды. Светқали Нұржанның тілі бай, бейнелі, ұлттық сипатқа толы.
Қоғамдық және саяси көзқарастары
Светқали Нұржан тек ақын емес, қоғам алдындағы жауапкершілікті сезінетін азамат. Ол ұлттық сана, рухани жаңғыру, тіл мен дәстүр мәселелеріне жиі үн қосады.
Ақынның көзқарасы бойынша, поэзия – тек өнер емес, қоғамның рухани айнасы. Ол әр ақын өз дәуірінің куәгері болуы тиіс деп санайды. Сол себепті оның сұхбаттарында елдің рухани ахуалы, ұлттың бірлігі, жастар тәрбиесі, тіл мәселесі жиі көтеріледі.
Светқали Нұржан тәуелсіздік ұғымын терең түсінген тұлға. Ол өткеннің қателіктерін қайталамау, ұлттық жадты сақтау, тәуелсіздік рухын биік ұстау керектігін үнемі айтып келеді.
Қытайдағы қазақтардың тағдырына алаңдауы, тарихи тұлғаларды ардақтауға шақыруы, жастарды ұлттық рухқа баулуға үндеген ойлары — оның азаматтық бейнесін айқындайды.
Ол ресми саясаткер емес, бірақ рухани деңгейде ел тағдырына бейжай қарамайтын азамат. Оның әр сөзі, әр өлеңі қоғамның жанды мәселелерін қозғайды.
Жеке өмірі
Светқали Нұржанның жеке өмірі туралы көп мәлімет ашық түрде таралмаған. Ол отбасы мен жеке өмірін жария етуді ұнатпайтын, сабырлы, қарапайым тұлға ретінде танылған.
Ол әрдайым рухани құндылықтарды бірінші орынға қояды. Ақын үшін басты нәрсе — шығармашылық пен халық алдындағы адалдық. Ол атақ пен даңққа ұмтылмаған, керісінше, шынайы өнер мен рухтың тазалығын қорғаған қаламгер.
Достары мен замандастары оның адамгершілігін, кішіпейілділігін ерекше атап өтеді. Ол жас ақындарға әрдайым кеңес беріп, қолдау көрсетіп келген. Оның бойындағы сабыр мен рухани тереңдік көптеген шәкірттерге үлгі болды.
Мұрасы мен маңызы
Светқали Нұржанның әдеби мұрасы қазақ мәдениетінің бір бөлігіне айналды. Оның шығармалары ұлттық поэзияның жаңа дәуірін қалыптастыруға ықпал етті.
Әдеби мұрасының ерекшелігі
Ақынның өлеңдері дәстүр мен жаңашылдықты тоғыстырады. Ол халық поэзиясының әуезін сақтай отырып, заманауи тілмен сөйлейді. Табиғат, тарих, рух, адам сезімі — бәрі де оның шығармашылығында тұтастықта көрініс табады.
Ақынның аударма еңбектері де айрықша. Ол әлемдік поэзия жауһарларын қазақша сөйлету арқылы ұлттық әдебиеттің көкжиегін кеңейтті. Бұл еңбегі арқылы қазақ тілі мен мәдениетінің әлеуетін әлемдік деңгейге көтерді.
Мәдени және рухани ықпал
Светқали Нұржанның шығармашылығы — ұлттың рухани жаңғыруына қызмет еткен мектеп. Ол әдебиет арқылы халықтың тарихи жадына, мәдени болмысына жаңаша көзқарас қалыптастырды.
Ақынның өлеңдері мен ойлары жастарды ұлтжандылыққа, туған жерге сүйіспеншілікке тәрбиелейді. Оның шығармалары мектеп пен жоғары оқу орындарында оқытылады, ғылыми еңбектерге арқау болуда.
Болашақ ұрпаққа қалдырған ізі
Светқали Нұржан – өз дәуірінің рухани шежіресін жазған ақын. Оның шығармалары арқылы болашақ ұрпақ ұлттық рухтың қадірін, поэзияның қуатын сезінеді. Ол өзінен кейінгі буынға терең ой мен өнерге адалдық үлгісін қалдырды.
