“Жиен деген кім? Қазақ дәстүріндегі маңызы”
Жиен – қазақ мәдениеті мен қоғамындағы ерекше мағынаға ие терминдердің бірі. Әдетте, бұл сөз адамның нағашы жағы арқылы келген туысқандықты білдіреді. Жиен атауы ананың туыстарына байланысты қолданылады, яғни нағашы апалар мен нағашы ағалар тарапынан келген немере. Бірақ қазақ қоғамында жиен деген кім деген сұрақ тек туыстық байланыс қана емес, оның арғы жағында жатқан жауапкершілік пен мәдени түсінікке де байланысты. Мақаламызда осы ұғымның маңыздылығын, тарихи тамырларын және қазіргі қоғамда қалай қабылданатынын қарастырамыз.
Жиеннің мәдени-тарихи негізі
Қазақ халқы үшін жиен тек ана жағынан келген немере ғана емес, бұл ұғымға бай мәдени мазмұн да кіреді. Қазiргi таңда жиен сөзi туған-туысқанды білдірумен қатар, оған ерекше қасеттер мен жүктелген міндеттер де кіреді. Жиен деген кім дегенде, көпшілік ана тарапынан келген туысқаны екендігін түсінеді, бірақ дәстүрлі қоғамда жиеннің орны мен маңызы анағұрлым кең болған.
Ежелгі заманда қазақтар жиендеріне ерекше ықыласпен қараған. Қарапайым халық арасында жиенді қатты құрметтеу керек деген наным болған. Бұл құрметтің бір себебі – жиендерге деген ата-әженің ерекше ықыласы және ананың жақын туысы ретінде оларды отбасының бір бөлігі санайтын. Мұндай көзқарас көп жағдайда жиендерге ерекше құқықтар берген, яғни олар ауыл-үйге келгенде арнайы сый-құрмет көрсетілетін. Бұл дәстүр жиендердің әулетте маңызды орын алатынын көрсетеді.
Жиеннің міндеттері мен ерекшеліктері
Қазақ мәдениетінде жиенге тән бірнеше ерекше міндеттер мен қасиеттер айқындалған. Жиендер өз нағашы жағындағы туыстарының қадірлеуіне ие болып, солардан ерекше ықылас күтеді. Нағашы мен жиен арасында қалыптасқан бұл қарым-қатынас сыйластық пен құрметке негізделеді. Көптеген жағдайларда жиендерге нағашы жұрты материалдық және рухани қолдау көрсетеді, бұл қазақ дәстүріндегі “жиенқұт” немесе “жиен сыйлық” деп аталатын ұғымдарға негізделген.
Сонымен қатар, жиендердің өздеріне тән кейбір ерекше құқықтары мен міндеттері де бар. Мысалы, олар өз нағашы жұртынан белгілі бір көлемде сыйлық, жылқы немесе қой сияқты бағалы заттарды талап ету құқығына ие болған. Бұл дәстүр жиендердің қай жерде жүрсе де, өз нағашы жұртын құрметтейтіндігін және әрдайым олардан қолдау күтетініне негізделген.
Жиен терминінің қазіргі заманғы түсінігі
Қазіргі қоғамда жиен деген кім деген сұрақтың жауабы сәл өзгеше болуы мүмкін. Бүгінде жиен сөзі бұрынғыдай ерекше мағынаға ие болғанымен, оның мәні көбіне туыстық байланысты ғана білдіреді. Қазақ қоғамындағы дәстүрлі нанымдар мен сенімдер уақыт өте өзгеріске ұшырады, сондықтан жиендерге бұрынғыдай ерекше құқықтар беру сирек кездеседі. Дегенмен, жиендік құндылықтар қазақ қоғамында әлі де маңызды. Көп отбасылар жиендерін құрметтеп, сыйлап отырады, ал кейбір аймақтарда бұл дәстүр әлі күнге дейін сақталған.
Жастар арасында жиендік байланыстарға қатысты ұғымдар заманауи тұрғыда қайта қаралуда. Бүгінде жиендер тек туыстық қатынасты ғана емес, сол арқылы қалыптасқан жақындық пен құрметті білдіреді. Әрине, дәстүрлі жиенқұт, сый-сияпат түріндегі қолдау азайғанымен, жиендер нағашыларының назарында болып, олардың мәдени және рухани қолдауының арқасында өзіндік орны бар екендігін сезінеді.
Қорытынды
Қазақ мәдениетінде жиеннің орны ерекше. Жиен деген кім деген сұраққа жауап іздесек, оның тек туыстық қатынас екенін ғана емес, ол арқылы қоғамдағы терең әрі тұрақты мәдени байланысты аңғарамыз. Жиендер өз нағашы жұртының қуанышына да, қайғысына да ортақтасып, сол арқылы отбасының бірлігін нығайтады. Бүгінгі таңда бұл дәстүр аздап өзгергенімен, қазақтардың жиенге деген құрметі әлі де сақталып келеді. Жиендер қазақ отбасылық құндылықтарының айнасы ретінде мәңгі орын алады.
