Сарт деген кім? Тарих және мәдени маңызы

Сарт деген кім? Бұл сұраққа жауап беру үшін алдымен осы атаудың шығу тегіне, оның мәдени және тарихи маңызына назар аударған жөн. Сарт сөзі Орталық Азиядағы халықтардың тарихында ерекше орын алып, әр түрлі кезеңдерде әр түрлі мәнге ие болған.

Сарттың Шығу Тегі және Мазмұны

«Сарт деген кім?» дегенде, бұл атаудың қайдан шыққанын түсіну маңызды. Сарт деген атау түркі және парсы тілдерінде кең таралған. Алғашқыда сарт деп саудагерлер, егіншілер немесе қала тұрғындары аталған. Өзбек, тәжік, кейде қазақ және қырғыз халықтары бұл атауды қолданған. Көптеген деректерге сәйкес, бұл атау Орта Азиядағы көпестерге, қолөнершілерге, егіншілікпен айналысатындарға берілген.

Тарихи тұрғыдан, сарт деп Орта Азия қалаларында тұратын халықтарды, көбінесе, отырықшы тұрғындарды атаған. Бұлар сауда-саттықпен айналысып, ауылшаруашылығын жүргізіп, қоғамның мәдени және экономикалық өміріне үлес қосқан. Кейбір зерттеушілердің айтуынша, сарт атауының шығуына саудамен айналысатын топтардың ерекшелігі себеп болған. Сондықтан да бұл атау көбінесе экономикалық рөлге, қызметке немесе өмір салтына байланысты шыққан деп айтуға болады.

Сарттың Мәдени Рөлі мен Ерекшеліктері

Сарт деген кім деген сұраққа жауап іздегенде, бұл атау тек бір ғана мағынаны қамтымайтынын түсінген жөн. Сарттар Орта Азияның мәдениетіне үлкен үлес қосқан. Әсіресе, Самарқан, Бұхара, Ташкент секілді қалаларда сарттар қолөнер, зергерлік, сауда сияқты кәсіптермен айналысқан. Олардың ұлттық киімдері, тұрмыстық әдет-ғұрыптары, асханасы осы аймақтың мәдениетінде ерекше орын алады. Сарттар көпшілікке белгілі өнерлерді сақтап, ұрпақтан-ұрпаққа жеткізген.

Сонымен қатар, сарттар тек экономикалық емес, мәдени тұрғыдан да қоғамда үлкен рөл атқарды. Олардың тілдік, діни және салт-дәстүрлік ерекшеліктері бірегейлігімен көрінді. Араб, парсы және түркі тілдерінен әсер алған сарттардың тілі ерекше диалектілерге бай болған. Бұл тілдік ерекшеліктер сарттардың Орта Азияның мәдени аймағына тән бірегей тілдік және мәдени қырын айқындап берді.

Сарт Атауының Уақыт Ағымымен Өзгеруі

Сарт деген кім деген сұрақ уақыт өте келе өзектілігін сақтап, бірақ оның мәні өзгерген. 19-20 ғасырларда сарт атауы аз қолданылып, кейін өзбек, тәжік секілді этностық атаулар кеңірек танымал бола бастады. Көптеген тарихи құжаттарда сарт атауы жай саудагерлерді емес, кең мағынада Орта Азия халықтарын, әсіресе, отырықшы тұрғындарды білдірген. Кеңес дәуірінде ұлтшылдық саясаттың күшеюіне байланысты, сарт атауының қолданылуы шектеліп, ол этнографиялық сипатынан айырылды.

Бүгінгі таңда сарт атауы көбіне тарихта қолданылған атау ретінде қабылданады. Орта Азияның кейбір аймақтарында бұл сөз сирек болса да, естіліп тұрады. Көптеген зерттеушілер сарттарды Орта Азиядағы тарихи және мәдени маңызы жоғары этникалық топ ретінде қарастырады, олардың тарихы мен мәдени мұрасына қызығушылық танытады.

Қорытынды

Қорыта айтқанда, сарт деген кім деген сұрақтың жауабы біртекті емес, өйткені бұл атау әртүрлі кезеңдерде әртүрлі рөл атқарған. Сарттар Орталық Азияның экономикалық, мәдени және тарихи дамуына елеулі үлес қосқан. Бүгінде сарт атауы бір жағынан тарихтың куәгері, екінші жағынан аймақтағы мәдени әртүрліліктің бір белгісі ретінде қалып отыр.