Үйші деген кім – Қазақ шеберлерінің мұрасы
Қазақ мәдениеті мен тұрмысында «үйші» атауы ерекше мәнге ие. Ол дәстүрлі көшпелі өмір салтына байланысты пайда болған мамандықтардың бірі. Үйші деген кім? Бұл – киіз үй жасаумен айналысатын шеберлердің атауы. Киіз үй – қазақ халқының көшпелі тұрмысында негізгі баспана ретінде қолданылған, сондықтан үйші шеберлері әрқашан құрметке ие болған.
Үйшінің тарихи маңызы
Үйшілер көшпелі қазақ қоғамында киіз үйді жасайтын және жөндейтін негізгі тұлғалар болды. Киіз үйдің дайындалуы тек шеберлік пен тәжірибені ғана емес, сондай-ақ ұлттық мәдениетке терең түсінікті талап етті. Үйші мамандығы ұрпақтан-ұрпаққа берілу арқылы сақталып отырды, себебі бұл өнерді меңгеру ұзақ уақытты талап етті.
Үйшінің негізгі міндеттері:
- Киіз үйдің сүйектерін (кереге, уық, шаңырақ) жасау;
- Ағашты мұқият өңдеп, киіз үйдің бөлшектерін құрастыру;
- Үйдің сәндік элементтері мен өрнектерін жасау;
- Киіз және басқа материалдарды дайындап, үйдің сыртқы жабындысын қамтамасыз ету.
Әрбір киіз үй шебері тек құрал-саймандарды қолдануды ғана емес, табиғатпен үйлесімді жұмыс істеуді де жақсы меңгерген. Ағашты өңдеу кезінде оның сапасы мен беріктігіне назар аударылып, табиғи ортада ұзақ сақталатын материалдар таңдалған.
Үйшінің шеберлігі мен ерекше қасиеттері
Үйшілер – тек ағаш ұсталары ғана емес, сонымен қатар шығармашылық қабілеттері жоғары адамдар. Олар киіз үйдің әрбір элементіне ұлттық өрнектерді салып, әр үйді ерекше етіп жасаған. Киіз үйдің жасалуы отбасылық немесе қоғамдық маңызға ие шаралармен байланысты болғандықтан, үйшілердің жұмысы үлкен жауапкершілік талап етті.
Мәселен, бай немесе беделді адамдарға арналған киіз үйлер сәнді, әшекейлі болған. Мұндай үйлерге ерекше өрнектер салынып, табиғи бояулар қолданылған. Үйші деген кім? Ол – көшпелі халықтың мәдениетін сақтаушы, қазақ тұрмысының өнерлі әрі іскер тұлғасы.
Заманауи түсінік: Үйшілердің қызметі қалай өзгерді?
Бүгінгі таңда киіз үй жасау өнері бұрынғыдай кең таралмағанымен, оның элементтері қазақ мәдениетінде сақталуда. Үйшілердің шеберлігі қазіргі қолөнер көрмелерінде, ұлттық мейрамдарда және туризм саласында жоғары бағаланады. Заманауи үйшілер тек дәстүрлі киіз үй жасаумен ғана емес, оның үлгісіндегі шағын сувенирлер, сәндік бұйымдар және этно-стильдегі үйлер жасаумен де айналысады.
Сонымен қатар, киіз үйдің заманауи материалдармен жасалған түрлері де танымал. Бұл жаңа үрдістер ұлттық мұраны жаңғырту мен сақтауға бағытталған. Үйші шеберлері тарихи құндылықты сақтай отырып, жаңа технологияларды да қолдана бастады.
Қорытынды
Үйші деген кім? Бұл – қазақ халқының тұрмыс-тіршілігінің бірегей символы болып саналатын киіз үйді жасаушы шеберлер. Үйшілердің еңбегі көшпелі өмір салтының ажырамас бөлігі болып, ұрпақтар арасындағы мәдени байланысты сақтап келеді. Олардың тарихи маңызы мен шеберлігі бүгінде де бағаланып, ұлттық мәдениетіміздің негізі ретінде танылады.
