Бұғы шанасы қалай аталады
Бұғы шаруашылығы – Солтүстік халықтарының тұрмыс-тіршілігінің ажырамас бөлігі. Бұғыларды көлік ретінде пайдалану ғасырлар бойы қалыптасқан дәстүр, ал олардың шаналары әр аймақтың мәдениетіне байланысты түрліше аталады. Бұғы шаналары – солтүстік халықтарының негізгі көлігі, оларды аңшылықта, балық аулауда және күнделікті тұрмыста кеңінен қолданады.
Бұғы шаналарының тарихы
Бұғы шаналарын пайдалану мыңдаған жылдар бойы жалғасып келеді. Ол ең алдымен Солтүстік және Сібір халықтарына тән. Тайга мен тундра жағдайында жүруге бейімделген бұл шаналар қатты аязға, қарлы және мұзды жерлерге төтеп бере алады. Олардың ерекшелігі – жеңіл әрі төзімді құрылымында, бұл бұғылардың тез қозғалуына мүмкіндік береді.
Бұғы шаналары қалай жасалады?
Бұғы шаналары жергілікті материалдардан жасалады. Ағаш – негізгі материал, себебі ол жеңіл әрі мықты. Көп жағдайда қайың немесе балқарағай пайдаланылады, себебі бұл ағаштар суыққа төзімді. Шананың ұзындығы 2-4 метрге дейін жетуі мүмкін, ал ені шамамен 50-70 см аралығында болады.
Құрылымдық жағынан бұғы шаналары келесі бөліктерден тұрады:
- Шана табаны (жүгіру бөлігі) – қар үстімен оңай сырғуы үшін тегіс жасалады.
- Каркасы (негізгі жақтауы) – мықты ағаштардан жасалып, берік арқанмен байланады.
- Отырғыш бөлігі – кейде жолаушыға арнайы жасалады, ал кейбір шаналар жүк тасуға арналған.
Бұғы шаналарының түрлері
Бұғы шаналарының бірнеше түрі бар. Әр аймақтың өзіне тән атаулары мен ерекшеліктері болады:
- Нарт (нарту) – Орыс және сібірлік халықтар арасында кең таралған атау. Бұл үлкен шаналар көбінесе жүк тасуға қолданылады.
- Салама (салям) – Чукчи, эвенкі және ненец халықтарының дәстүрлі бұғы шанасы. Ол негізінен бір адамға арналған.
- Пайя – Якут халқының бұғы шанасы, берік әрі жылдам қозғалуға бейімделген.
- Хореймен басқарылатын шана – Хорей – бұғыны бағыттау үшін қолданылатын ұзын таяқ. Бұл шана жеңіл және жылдам жүруге арналған.
Бұғы шаналарының қолданылуы
Бұғы шаналары бірнеше мақсатта қолданылады:
- Жолаушылар тасымалдау – Бұл әсіресе Солтүстік халықтарында маңызды көлік түрі.
- Жүк тасу – Азық-түлік, аңшылық олжалары, отын, құрылыс материалдары тасымалданады.
- Аңшылық пен балық аулау – Бұғы шаналары алыс сапарларға ыңғайлы.
- Дәстүрлі мерекелер мен жарыстар – Бұғы шанасымен жарысу көптеген халықтарда маңызды мәдени шара.
Бұғы шаналарының артықшылықтары
Неліктен бұғы шаналары әлі күнге дейін қолданылады? Себебі олар:
- Экологиялық таза – Отын немесе жанармай қажет емес.
- Төзімді және үнемді – Жолсыз жерлерде жүруге ең тиімді көлік.
- Жеңіл және икемді – Бұғылардың қозғалысына еш кедергі жасамайды.
- Дәстүр мен мәдениеттің символы – Солтүстік халықтарының өмір салтымен тығыз байланысты.
