Ұлттық қордағы ақшаны қалай алуға болады? Толық нұсқаулық

Қазақстанның экономикалық тұрақтылығы мен болашағы үшін маңызды қаржы көзі – Ұлттық қор. Бұл қор мұнай мен газ сияқты табиғи ресурстардан түскен табысты жинақтау және болашақ ұрпаққа қамтамасыз ету мақсатында құрылған. Бірақ көптеген азаматтар Ұлттық қордағы ақшаны қалай алуға болады? деген сұраққа нақты жауап іздейді. Бұл мақалада қордың мақсаты, оны пайдаланудың заңды жолдары мен шектеулері жайлы толық ақпарат беріліп, ең маңызды сәттер қалың қаріппен белгіленеді.

Ұлттық қор дегеніміз не және оның мақсаты қандай?

Ұлттық қор – Қазақстанның экономикалық тұрақтылығын сақтау үшін құрылған қаржы қоры. Ол негізінен мұнай, газ және басқа да пайдалы қазбалардан түсетін табыстан құралады. Бұл қаражат үш негізгі мақсатта пайдаланылады:

1. Экономиканы тұрақтандыру – Мемлекеттік бюджеттің мұнай бағасының өзгеруінен тәуелсіз болуын қамтамасыз ету.
2. Болашақ ұрпаққа қор жинау – Табиғи ресурстар сарқылғаннан кейін де елдің қаржылық қауіпсіздігін сақтау.
3. Стратегиялық жобаларға қолдау көрсету – Инфрақұрылымдық және әлеуметтік маңызы бар жобаларды қаржыландыру.

Ұлттық қордан қаражат алу мүмкін бе?

Көптеген азаматтар Ұлттық қордан тікелей ақша алуға бола ма деп сұрайды. Бұл қор жеке тұлғалар үшін емес, жалпы мемлекеттің экономикалық саясатына байланысты қолданылады. Дегенмен, қордың қаражаты белгілі бір жағдайларда халыққа жанама түрде берілуі мүмкін:

• Әлеуметтік бағдарламалар арқылы – Зейнетақы, жәрдемақы, білім беру гранттары және басқа мемлекеттік көмектер.
• Күрделі экономикалық жағдай кезінде – Қаржы дағдарысы немесе төтенше жағдайлар кезінде мемлекеттік бюджетке қолдау ретінде бөлінеді.
• Инфрақұрылымдық жобаларды дамыту – Мектептер, ауруханалар, жолдар мен тұрғын үйлер салуға инвестиция ретінде жұмсалады.

Ұлттық қордағы қаражатты кім басқарады?

Ұлттық қорды басқару Қазақстан Республикасы Үкіметі мен Ұлттық Банкке жүктелген. Басқару жүйесі келесі принциптерге негізделеді:

• Мемлекеттік бақылау – Қордың пайдалануын Қазақстан Үкіметі қадағалайды.
• Ұлттық Банктің рөлі – Қаражатты инвестициялау мен сақтау процестеріне жауап береді.
• Парламенттің қатысуы – Мемлекеттік бюджет пен Ұлттық қордан бөлінетін қаражат Парламенттің мақұлдауымен жүзеге асырылады.

Ұлттық қордан кімдер қаражат ала алады?

Қордан қаражат тікелей жеке тұлғаларға бөлінбейді, бірақ мемлекеттік бағдарламалар арқылы халыққа жанама түрде берілуі мүмкін. Мысалы:

• Тұрғын үй бағдарламалары – “Баспана хит”, “7-20-25” сияқты бағдарламалар арқылы Ұлттық қордан бөлінген қаражат ипотекалық несиелеуді қолдауға жұмсалады.
• Білім беру гранттары – Мемлекеттік гранттар мен стипендиялар Ұлттық қордан қаржыландырылуы мүмкін.
• Кәсіпкерлікті дамыту бағдарламалары – Бизнесті қолдау үшін жеңілдетілген несие беру бағдарламаларына қаражат бөлінеді.

Ұлттық қор қаражатын жеке азаматтар ала ала ма?

Жеке тұлғалар Ұлттық қордан тікелей қаражат ала алмайды. Бұл қор мемлекет үшін стратегиялық резерв ретінде сақталады және оның мақсаты – қазіргі емес, болашақ ұрпаққа да қызмет ету. Алайда, азаматтар мемлекеттік бағдарламалар арқылы жанама түрде бұл қаражаттың игілігін көре алады.

Мысалы:

• Мемлекеттік жәрдемақылар – Зейнетақы, көпбалалы отбасыларға төлемдер, мүгедектік жәрдемақылары осы қор есебінен толықтырылуы мүмкін.
• Жұмыссыздыққа көмек – Дағдарыс кезінде жұмыстан айырылған азаматтарға материалдық көмек қарастырылуы мүмкін.
• Медициналық сақтандыру жүйесі – Ұлттық қордан бөлінген қаржы медицина саласының дамуына жұмсалып, халықтың тегін медициналық қызмет алуына мүмкіндік береді.

Ұлттық қордан тікелей төлемдер жасалуы мүмкін бе?

Кейбір елдерде, мысалы, Норвегияда, азаматтар мұнай қорынан тікелей төлемдер алса, Қазақстанда мұндай практика жоқ. Оның негізгі себептері:

1. Қаржылық тұрақтылықты сақтау – Егер қордан тікелей төлемдер жасалса, оның резерві тез таусылып, болашақ ұрпақтың мүддесі ескерілмей қалады.
2. Инфляция қаупі – Үлкен көлемде ақша айналымға шықса, ұлттық валютаның құнсыздануына әкелуі мүмкін.
3. Жүйенің тиімділігі – Қаржыны тікелей тарату емес, экономиканы қолдау арқылы тиімді пайдалану көзделген.

Қор қаражаты қайда жұмсалады?

Ұлттық қор қаражаты тек белгілі бір бағыттарға бөлінеді:

• Мемлекеттік бюджет тапшылығын жабу – Дағдарыс жылдары бюджеттің тапшылығын толтыру үшін қолданылады.
• Әлеуметтік жобалар – Мектеп, аурухана, инфрақұрылым жобалары қаржыландырылады.
• Инвестициялар – Ұлттық Банк бұл қаражатты шетелдік активтерге инвестиция ретінде салады, осылайша қордың тұрақты табыс алуын қамтамасыз етеді.

Қордың ашықтығы мен есептілігі

Ұлттық қордың жұмысы мен қаржы айналымы туралы мәліметтер Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі мен Ұлттық Банк сайттарында жарияланады. Кез келген азамат қордың қалай басқарылып жатқанын бақылап, ашық есептерді қарай алады.