Қоспа заттар: Түрлері, мысалдары және ажырату әдістері
Қазіргі таңда химия, биология, медицина, тағам өндірісі және көптеген басқа салаларда қоспа заттар кеңінен қолданылады. Қоспалар табиғи және жасанды болуы мүмкін. Оларды дұрыс ажырата білу адам денсаулығы мен қоршаған орта үшін аса маңызды. Бұл мақалада қоспалардың негізгі түрлерін, олардың мысалдарын және ажырату әдістерін қарастырамыз.
Қоспа заттар дегеніміз не?
Қоспа заттар – екі немесе одан да көп химиялық элементтер мен қосылыстардың механикалық немесе химиялық жолмен араласуынан пайда болған заттар. Олар біртекті (гомогенді) және әртекті (гетерогенді) болып бөлінеді.
- Гомогенді қоспалар – барлық бөлігінде бірдей құрылымға ие.
- Гетерогенді қоспалар – олардың құрамындағы компоненттер көзге көрініп тұрады немесе әртүрлі физикалық қасиеттерге ие.
Қоспа заттарға мысалдар
Көптеген күнделікті қолданыстағы заттар қоспа болып табылады. Мысалы:
1. Ауа
Ауа – гомогенді қоспа, оның құрамына азот (78%), оттегі (21%), көмірқышқыл газы (0,03%) және басқа да газдар кіреді.
2. Теңіз суы
Теңіз суы тұздардың, минералдардың және газдардың ерітіндісі болып табылады. Ол да гомогенді қоспаға жатады.
3. Сүт
Сүт – гетерогенді қоспа, өйткені оның құрамында су, майлар, ақуыздар және басқа да компоненттер бар. Егер сүтті ұзақ уақыт тұндырсақ, онда майлар бетіне шыға бастайды.
4. Құм мен су қоспасы
Құм мен суды араластырған кезде олар өзара ерімейді, сондықтан гетерогенді қоспа болып есептеледі.
5. Ластанған ауа
Ауаның ластануы шаң, түтін, газдар сияқты заттардың қосылуынан пайда болады. Бұл гетерогенді қоспаға жатады, себебі оның құрамындағы бөлшектерді көзбен көруге болады.
Қоспа заттарды ажырату әдістері
Қоспаларды ажырату үшін түрлі әдістер қолданылады. Оларды таңдауда қоспаның түрі, оның физикалық және химиялық қасиеттері ескеріледі.
1. Тұндыру (седиментация)
Бұл әдіс гетерогенді қоспалар үшін қолданылады. Мысалы, құм мен су қоспасында құм ауыр болғандықтан, су түбіне шөгеді.
2. Сүзу (фильтрация)
Қатты және сұйық заттардың қоспасын бөлу үшін пайдаланылады. Мысалы, кофені дайындау кезінде ұнтақталған кофені фильтр арқылы өткізу.
3. Буландыру (испарение)
Бұл әдіс сұйықтықтың булануына негізделген. Мысалы, теңіз суын қыздырған кезде оның суы буланып, ал тұз түбінде қалады.
4. Айдау (дистилляция)
Сұйықтықтарды қайнау температурасына қарай бөлу әдісі. Бұл әдіс спирт өндірісінде, мұнай өңдеуде қолданылады.
5. Магниттік бөлу
Металл қоспаларынан темірді ажырату үшін магнит қолдану әдісі қолданылады.
6. Хроматография
Күрделі қоспаларды бөлу үшін тиімді әдіс. Дәрі-дәрмектерді, тағамдық қоспаларды зерттеу барысында қолданылады.
Қоспа заттардың маңызы
Қоспалар көптеген салаларда маңызды рөл атқарады:
- Тамақ өнеркәсібінде – тағамдық қоспалар өнімдердің сақтау мерзімін ұзартуға көмектеседі.
- Медицинада – дәрілік препараттар әртүрлі химиялық қоспалардан тұрады.
- Өнеркәсіпте – металдардан жасалған құймалар берік және ұзақ мерзімді.
- Қоршаған ортада – су мен ауаның сапасы қоспаларға байланысты өзгеруі мүмкін.
